Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ (ΜΕΡΟΣ Β')

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ ΜΕΡΟΣ Β'

6. ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Οι Πρώτες Μάχες (23 Αυγούστου - 13 Σεπτεμβρίου)

Στις 23 Αυγούστου, ο Πάουλους πέρασε ξαφνικά τον Ντον (με τις δυνάμεις του 14ου Σώματος Τεθωρακισμένων) και έφθασε στον Βόλγα, βορείως του Στάλινγκραντ. Ο 4ος Αεροπορικός Στόλος του Βόλφραμ φον Ρίχτχοφεν έριξε στην πόλη περισσότερες από 2.000 βόμβες και μετέτρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης σε ερείπια. Ωστόσο, αυτή η επίθεση δεν έκαμψε την αντίσταση του Κόκκινου Στρατού. Ο Σαμσόνοφ αναφέρει ότι 105 σοβιετικά αεροσκάφη, σε συνεργασία με το πυροβολικό, κατάφεραν να καταστρέψουν 120 Γερμανικά αεροσκάφη...

                     Ο Πτέραρχος Αλεξάντερ Λερ συζητά με τον Βόλφραμ φον Ρίχτχοφεν κάπου στη Σοβιετική Ένωση.

Επίσης, η αεροπορική επίθεση των Γερμανών είχε ως αποτέλεσμα να καεί ο Βόλγας - ο Γιερόμινκο αναφέρει στα απομνημονεύματα του: «από την περιοχή, όπου βρίσκονταν οι αποθήκες πετρελαίου, η φωτιά κατέβηκε στον Βόλγα, έκαψε την επιφάνεια του ποταμού, τα πλοία που βρίσκονταν εκεί..». Παράλληλα, οι δυνάμεις του 14ου Σώματος Τεθωρακισμένων βρέθηκαν στη βιομηχανική περιοχή και επιτέθηκαν στο εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων.

Αυτή η επίθεση ήταν αιτία δημιουργίας ενός διαδρόμου 8 χιλιομέτρων, όπου οι Γερμανοί μετέφεραν μερικά σώματα πεζικού και μοίρασαν το Μέτωπο του Στάλινγκραντ σε δύο μέρη: οι δυνάμεις που αμύνονταν στα βόρεια της πόλης δεν μπορούσαν να συνδεθούν μ' αυτές που πολεμούσαν στα νότια. Η πρώτη αντίδραση του Γενικού Επιτελείου της ΕΣΣΔ έγινε η «Οδηγία 170582» του Στάλιν, στην οποία λέγονται τα εξής: «Ο αντίπαλος έσπασε το μέτωπο μας με λίγες δυνάμεις. Έχετε αρκετές δυνάμεις για να διαλύσετε τον αντίπαλο.

Συγκεντρώστε όλη την αεροπορία των μετώπων [Μέτωπο του Στάλινγκραντ και Νοτιο-Ανατολικό Μέτωπο] και επιτεθείτε στον αντίπαλο. Κάντε χρήση θωρακισμένων τρένων σε όλους τους σιδηρόδρομους του Στάλινγκραντ. Πολεμήστε όχι μόνο την ημέρα, αλλά και τη νύχτα. Δεν πρέπει να πανικοβληθείτε. Να είστε σίγουροι για τη νίκη». Την επόμενη μέρα, η 4η Στρατιά Τεθωρακισμένων του Χέρμαν Χοτ διέλυσε τις δυνάμεις των Σοβιετικών που βρέθηκαν μπροστά της και ετοιμάστηκε για επίθεση στα βόρεια.

Το 14ο Σώμα δέχθηκε επίθεση από τους Σοβιετικούς, την οποία απέκρουσε χάρη στις νέες δυνάμεις που στάλθηκαν στην περιοχή - η αριστερή πτέρυγα των Γερμανών δέχθηκε επίσης δυνατή επίθεση από τον Κόκκινο Στρατό. Την ίδια μέρα [24 Αυγούστου], ο Στάλιν διέταξε τον Βασιλέφσκι «να κλείσει τρύπες, στις οποίες οι Γερμανοί μετέφεραν τις δυνάμεις τους», καθώς επίσης και να κρατήσει τις θέσεις του και να αντεπιτίθεται. Στις 25 Αυγούστου, η Επιτροπή Αμύνης του Στάλινγκραντ ανακοίνωσε ότι η πόλη βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας.

Την ίδια μέρα, ο Χέρμαν Χοτ βρέθηκε απέναντι από μια καλά αμυνόμενη θέση των Σοβιετικών, ενώ οι δυνάμεις του Φρίντριχ φον Πάουλους δεν κατάφεραν να προωθηθούν. Οι αντεπιθέσεις των Σοβιετικών προκάλεσαν αρκετά προβλήματα στους Γερμανούς - ο Χάλντερ αναφέρει: «Οι μεραρχίες μας δεν είναι τόσο δυνατές. Η διοίκηση φαίνεται νευρική. Ο Βίττερσγκεϊμ [διοικητής του 14ου Σώματος Τεθωρακισμένων] θέλει να υποχωρήσει. Ο Πάουλους αρνείται». Οι σοβιετικές αντεπιθέσεις προκάλεσαν μικρή κρίση στα ιταλικά σώματα - οι Σοβιετικοί κατάφεραν να διεισδύσουν στην παράταξη των Ιταλών.

Στις 27 Αυγούστου, οι δυνάμεις των Γερμανών, οι οποίες πολεμούσαν προηγουμένως στο Βορόνεζ, κινήθηκαν στο Στάλινγκραντ. Μέσα σε δύο νύχτες (27-28 Αυγούστου), η 4η Στρατιά Τεθωρακισμένων ανασυντάχθηκε και μετέφερε το 48ο Σώμα Τεθωρακισμένων στην περιοχή του Αμπγκανέροβο. Ο Σουμίλοφ, διοικητής της 64ης Στρατιάς, διέταξε την αλλαγή της αμυντικής θέσης, ωστόσο, αυτή η διαταγή δεν έφτασε στα σώματα της στρατιάς. Σωτήρια αναδείχθηκε η αντίσταση της 126ης μεραρχίας πεζικού.

Στις 29 Αυγούστου, οι δυνάμεις της 4ης Στρατιάς Τεθωρακισμένων επιτέθηκαν στην 126η μεραρχία, η οποία κατάφερε να απωθήσει δύο επιθέσεις των Γερμανών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της τρίτης επίθεσης, εκατό γερμανικά άρματα μάχης κατέστρεψαν τις δυνάμεις της 126ης μεραρχίας - παρ' ολ' αυτά, η 64η Στρατιά κατάφερε να μεταφέρει τις δυνάμεις της στη νέα αμυντική θέση στον ποταμό Τσερβλέναγια.

Στις 30 Αυγούστου, οι δυνάμεις της 4ης Στρατιάς Τεθωρακισμένων του Χέρμαν Χοτ έφτασαν στην περιοχή Γκαβρίλοφκα και μ' αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε ο κίνδυνος διάλυσης της 62ης και της 64ης Στρατιάς - η πρώτη αμύνονταν κοντά στο Καλάτς, ενώ η δεύτερη στα νοτιοδυτικά του Στάλινγκραντ.

Την επόμενη μέρα, η 24η Μεραρχία Τεθωρακισμένων των Γερμανών έφθασε δυτικά του Μπασάργκινο (στις 1 Σεπτεμβρίου, εκεί βρέθηκε και η 20η Ρουμανική Μεραρχία), γεγονός που επέτρεψε την ελευθερία κινήσεων στις δυνάμεις της νότιας πτέρυγας της 6ης Στρατιάς που πολεμούσαν στον σιδηρόδρομο Καλάτς-Στάλινγκραντ. Στις 1 Σεπτεμβρίου, ο Γιερόμινκο διέταξε τις δυνάμεις της αριστερής πτέρυγας της 62ης Στρατιάς και όλες τις δυνάμεις της 64ης Στρατιάς να υποχωρήσουν στις εσωτερικές αμυντικές θέσεις.

Νωρίτερα, στις 26 Αυγούστου, ο στρατηγός Γκεόργκι Ζούκοφ διορίστηκε - από την Κρατική Επιτροπή Αμύνης της ΕΣΣΔ - Αντικαταστάτης του Ανώτατου Διοικητή [Αρχιστράτηγου] του Κόκκινου Στρατού και στάλθηκε ως εκπρόσωπος του Γενικού Επιτελείου στο μέτωπο του Στάλινγκραντ. Επίσης, το Γενικό Επιτελείο έστειλε (ως ενισχύσεις) την 1η Φρουραρχική Στρατιά του Μοσκαλένκο, την 66η Στρατιά του Μαλινόφσκι και την 24η Στρατιά του Κοζλόφ.

Αυτές οι ενισχύσεις έλαβαν διαταγή «να επιχειρήσουν αντεπίθεση κατά των γερμανικών δυνάμεων που βρίσκονταν στον Βόλγα και να ενωθούν με την 62η Στρατιά» - η αρχική ημερομηνία της αντεπίθεσης ήταν η 2η Σεπτεμβρίου, ωστόσο, ο Ζούκοφ διέταξε την αλλαγή της ημερομηνίας: η 1η Φρουραρχική Στρατιά έλαβε διαταγή να αντεπιτεθεί στις 3 Σεπτεμβρίου, ενώ οι άλλες δύο στρατιές έλαβαν διαταγή να αντεπιτεθούν στις 5 Σεπτεμβρίου.

O Γκεόργκι Κονσταντίνοβιτς Ζούκοφ (Гео́ргий Константи́нович Жу́ков, 1896 -1974)

Ωστόσο, οι Σοβιετικοί δεν πέτυχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς είχαν έλλειψη οπλισμού - η 1η Φρουραρχική Στρατιά ξεκίνησε την αντεπίθεση χωρίς μονάδα πυροβολικού και αντιαεροπορικής άμυνας. Στις 3 Σεπτεμβρίου, ο Στάλιν διόρισε τον Ν. Κριλόφ στη θέση του διοικητή της 62ης Στρατιάς - ο Στάλιν θεωρούσε τον Α. Λοπάτιν [προηγούμενο διοικητή] υπαίτιο για την προώθηση των Γερμανών στον Βόλγα. Την ίδια μέρα, το 51ο Σώμα επιτέθηκε στην πόλη και το 48ο Σώμα Τεθωρακισμένων επιτέθηκε στο Βοροπόνοβο, δυτικώς του Στάλινγκραντ.

Το μοναδικό πράγμα που κατάφεραν οι Σοβιετικοί με αυτή την αντεπίθεση ήταν να χαλαρώσει η γερμανική πίεση στην πόλη. Στις 7 Σεπτεμβρίου, η 6η Στρατιά διέλυσε την άμυνα της 62ης Στρατιάς στην περιοχή του Γκουμράκ. Την ίδια μέρα, την διοίκηση της 62ης Στρατιάς ανέλαβε ο Βασίλι Τσουϊκόφ. Την επόμενη μέρα, οι δυνάμεις της 4ης Στρατιάς Τεθωρακισμένων συναντήθηκαν με τις δυνάμεις της 6ης Στρατιάς στην περιοχή Γιάμπλοτσνογια και κινήθηκαν στην Κουπορόσναγια.

Στις 11 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί κατέλαβαν την Πεστσάνκα και στην Ζιλιόναγια Πολιάνα στα νότια του Στάλινγκραντ - παράλληλα, η 62η Στρατιά βρέθηκε μόνη στο Στάλινγκραντ. Στις 12 Σεπτεμβρίου, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης του Γενικού Επιτελείου της Βέρμαχτ, ο Χίτλερ διέταξε τους στρατηγούς του να καταλάβουν όσον το δυνατό πιο γρήγορα το Στάλινγκραντ.

Κατά τον Χάλντερ, το Γενικό Επιτελείο της Βέρμαχτ θεωρούσε ότι οι κατάλληλες μέρες για επίθεση είναι η 14η ή η 15η Σεπτεμβρίου - η επίθεση έπρεπε να διαρκέσει 10 ημέρες, ενώ μετά θα διεξάγονταν ανασυγκρότηση των δυνάμεων για 14 ημέρες. Οι ημερομηνίες που έθεσε η Βέρμαχτ για τη λήξη της επίθεσης ήταν τρεις: η 26η Σεπτεμβρίου, η 1η Οκτωβρίου και 2η Οκτωβρίου. Παράλληλα, το Γενικό Επιτελείο της ΕΣΣΔ (κυρίως ο Ζούκοφ, ο Βασιλέφσκι και ο Στάλιν) ετοίμαζαν σχέδια για μια μελλοντική αντεπίθεση.

Οι Μάχες στους Δρόμους της Πόλης (13 Σεπτεμβρίου - 19 Νοεμβρίου) 

Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι οι πρώτες μάχες στους δρόμους της πόλης ξεκίνησαν στις 13 Σεπτεμβρίου. Οι Γερμανοί βρέθηκαν στην περιοχή των εργοστάσιων «Οδοφράγματα» και «Κόκκινης Οκτώβρης» - παράλληλα, το 51ο Σώμα προωθήθηκε κατά 3 χιλιόμετρα και κατέλαβε τους σιδηροδρομικούς σταθμούς Γκοροντίσσε και Αλεξάντροφκα (χάρη σ' αυτό βρέθηκε στο Αβιογκοροντόκ), ενώ ο Τσουϊκόφ μετέφερε τις δυνάμεις του από το Μαμάεφ-Κουργκάν στον ποταμό Τσαρίτσα.

Το Μέτωπο του Στάλινγκραντ αμύνονταν στη γραμμή Πάβλοσκ-Πάνσινο-Σαμοφάλοφκα-Ερζόφκα, ενώ το Νοτιο-Ανατολικό Μέτωπο αμύνονταν στη γραμμή Στάλινγκραντ-Ιβάνοφκα-Μάλιι Τσαπούρνικ-Σάρπα-Τσάτσα-Μπαρμάντσκ-Ελίστα. Τα δύο μέτωπα είχαν πολλά σώματα, τα οποία όμως δεν ήταν κατάλληλα οπλισμένα. Τα χερσαία σώματα θα λάμβαναν βοήθεια την 8η και την 16η Αεροπορική Στρατιά, καθώς και από τον στολίσκο του Βόλγα.

Ωστόσο, τα δύο μέτωπα είχαν λίγες εφεδρείες: το Μέτωπο του Στάλινγκραντ είχε στις εφεδρείες του 2 μεραρχίες πεζικού, 1 σώμα ιππικού και 3 ταξιαρχίες πεζικού, ενώ το Νοτιο-Ανατολικό Μέτωπο είχε στις εφεδρείες του 1 μεραρχία πεζικού, 1 σώμα τεθωρακισμένων και 5 ταξιαρχίες τεθωρακισμένων. Τα δύο μέτωπα έλαβαν διαταγή να σταματήσουν τον εχθρό και να τον αναγκάσουν να δώσει σκληρές μάχες, κάτι που επέτρεπε μια μελλοντική αντεπίθεση με σκοπό την απόλυτη διάλυση των δυνάμεων του εχθρού.

Από την άλλη πλευρά, η Ομάδα Στρατιών «Β» είχε αυξήσει τον αριθμό των μεραρχιών της: τον Ιούλιο είχε 42 μεραρχίες, στα τέλη του Αυγούστου είχε 69 μεραρχίες ενώ στα τέλη του Σεπτέμβρη διέθετε 81 μεραρχίες. Αυτή η ενίσχυση εξηγείται με τη μεταφορά δυνάμεων από τη σύνθεση της Ομάδας Στρατιών «Α» - μονάδα την περίοδο 1-13 Σεπτεμβρίου, η Ομάδα Στρατιών «Β» έλαβε 9 μεραρχίες και 1 ταξιαρχία. Οι Γερμανοί μετέφεραν στο Στάλινγκραντ δυνάμεις από τη Ρουμανία και την Ιταλία, τις οποίες τοποθέτησαν στα παθητικά σημεία του μετώπου - οι γερμανικές δυνάμεις κινούνταν κυρίως στο Στάλινγκραντ.

Απέναντι στους Σοβιετικούς, λίγο πριν την πολιορκία της πόλης, βρέθηκαν η 8η Ιταλική Στρατιά, η 4η Γερμανική Στρατιά Τεθωρακισμένων και η 6η Γερμανική Στρατιά - αυτές οι στρατιές είχαν στη διάθεση τους 47 μεραρχίες και τρεις ταξιαρχίες. Στις 13 Σεπτεμβρίου, οι Σοβιετικοί διέθεταν 590.000 στρατιώτες, 7.000 πυροβόλα, 600 άρματα μάχης και 389 αεροσκάφη, ενώ οι Γερμανοί διέθεταν 590.000 στρατιώτες, 10.000 πυροβόλα, 1000 άρματα μάχης και 1000 αεροσκάφη.

Η Πρώτη Πολιορκία της Πόλης (14 Σεπτεμβρίου - 26 Σεπτεμβρίου) 

Η πρώτη πολιορκία του Στάλινγκραντ ξεκίνησε στις 06:30 της 14ης Σεπτεμβρίου - ο Σαμσόνοφ αναφέρει: «η 14η Σεπτεμβρίου συμπεριλήφθη στην ηρωϊκή εποποιία του Στάλινγκραντ ως μια από τις κρισιμότερες μέρες για την άμυνα της πόλης». Το 51ο Σώμα της 6ης Στρατιάς επιτέθηκε με στόχο το κέντρο της πόλης του Στάλινγκραντ, με κύρια δυνάμη την 71η μεραρχία πεζικού. Παράλληλα, οι Σοβιετικοί ετοιμάζονταν για αντεπίθεση, η οποία δεν διεξήχθη - ο Τσουϊκόφ αναφέρει στα απομνημονεύματα του:

«Πάνω απ' όλα θέλαμε να προστατεύσουμε τις διαβάσεις από τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού. Γι' αυτό αποφασίσαμε να περάσουμε στην άμυνα στη δεξιά και στην αριστερά πτέρυγα και να επιτεθούμε στο κέντρο, με σκοπό να καταλάβουμε τη διάβαση του Ραζγκουλιάεφκα και τον σιδηρόδρομο που οδηγά από τη διάβαση στο Γκουμράκ. Αυτό θα μας επέτρεπε να ισιώσουμε το μέτωπο στο κέντρο και να καταλάβουμε μετέπειτα τους σταθμούς Γκοροντίσσε και Αλεξάντροφκα..στις 13 Σεπτεμβρίου ανασυνταχθήκαμε και ετοιμάστηκαμε για επίθεση στις 14 Σεπτεμβρίου, αλλά ο εχθρός μας πρόλαβε».

Την πρώτη μέρα της πολιορκίας, η 295η μεραρχία πεζικού έφθασε στο Μαμάεφ-Κουργκάν, ενώ η 71η μεραρχία πεζικού κατέλαβε τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό με μεγάλες απώλειες. Το απόγευμα, η 13η φρουραχική μεραχία του Α. Ροντίμτσεφ πέρασε τον Βόλγα και απέκρουσε την γερμανική επίθεση. Το δεύτερο μισό της ημέρας, οι Γερμανοί βρέθηκαν στο Στάλινγκραντ από διάφορα σημεία: από το χωριό Κουροπόσνοι, από το Νταρ-Γκορά, από τον ποταμό Τσαρίτσα και από την περιοχή του Αβιογκοροντόκ.

Η προώθηση των Γερμανών στο κέντρο είχε ως αποτέλεσμα να σπάσει τη γραμμή μεταξύ της 62ης και της 64ς Στρατιάς - ο στρατηγός Ι. Μορόζοφ καταγράφει στα απομνημονεύματα του: «αφού ανάγκασε σε υποχώρηση την αριστερή πτέρυγα της 62ης Στρατιάς [φρουραρχική μεραρχία του στρατηγού Γκλαζκόφ] και τη δεξιά πτέρυγα της 64ης Στρατιάς [φρουραρχική μεραρχία του συνταγματάρχη Ντενισένκο], ο εχθρός κατέλαβε το Κουπορόσνι, ένα εργοστάσιο και βρέθηκε στον Βόλγα..ο εχθρός πίεζε την 64η Στρατιά στα νότια, ενώ την αριστερή πτέρυγα της 62ης Στρατιάς στην περιοχή του ποταμού Τσαρίτσα».

Τη νύχτα της 14ης προς 15 Σεπτεμβρίου, η 13η Φρουραρχική μεραρχία πεζικού ξεκίνησε το πέρασμα του Βόλγα - οι συνθήκες της μεταφοράς από τη μια πλευρά του ποταμού στην άλλη ήταν πολύ δύσκολες, όπως αναφέρει ο συνταγματάρχης Ι. Σαμτσούκ: «τη νύχτα φαινόταν καθάρα η καμμένη πόλη..χάρη σε σκληρές μάχες, οι οποίες αρκετές φορές μετατρέπονταν σε μάχες σώμα με σώμα, οι στρατιώτες της εμπροσθοφυλακής απομάκρυναν τον εχθρό από την παράκτια λωρίδα και κατέλαβαν ένα μικρό προγεφύρωμα, βορείως του κεντρικού σημείου διέλευσης».

Το πρωί της 15ης Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί επιτέθηκαν σε δύο κατευθύνσεις: στο Μαμάεφ-Κουργκάν και στο Μίνιν (στο κέντρο και στην αριστερή πτέρυγα της 62ης Στρατιάς). Οι γερμανικές χερσαίες δυνάμεις έλαβαν τη βοήθεια της αεροπορίας, η οποία βομβάρδιζε συνέχεια τις θέσεις των Σοβιετικών - ο Τσουϊκόφ αναφέρει: «οι δυνάμεις του Ροντίμτσεφ δεν πρόλαβαν να μελετήσουν τις νέες θέσεις καθώς δέχθηκαν την επίθεση του εχθρού..η εχθρική αεροπορία κατέστρεφε ότι υπήρχε στους δρόμους».

Οι πιο σκληρές μάχες, σύμφωνα με τον Τσουϊκόφ, διεξήχθησαν στον σταθμό του Μίνιν, ο οποίος τέσσερις φορές περνούσε από τα χέρια του ενός αντιπάλου στα χέρια του άλλου. Ωστόσο, μερικές σοβιετικές δυνάμεις υπέστησαν σοβαρές απώλειες και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Στις 16 Σεπτεμβρίου, τα σώματα της 13ης φρουραχικής μεραρχίας πέρασαν τον ποταμό Βόλγα (στην αριστερή ακτή του ποταμού έμεινε μόνο το πυροβολικό), επιτέθηκαν στις γερμανικές δυνάμεις και τις ανάγκασαν να υποχωρήσουν από το κεντρικό προγεφύρωμα, από μερικούς δρόμους και τετράγωνα, από τον σιδηρόδρομο και από το Μαμάεφ-Κουργκάν.

Παρά τις επιτυχίες αυτές, η 13η Φρουραρχική μεραρχία πεζικού υπέστη σοβαρές απώλειες - στις 17 Σεπτεμβρίου, ο Τσουϊκόφ [σε αναφορά του] δήλωσε ότι οι εφεδρείες είχαν καταστραφεί και πως οι Σοβιετικοί χρειάζονταν νέες δυνάμεις. Στις 17 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί διέλυσαν τη δεξιά πτέρυγα της 42ης ταξιαρχίας του Μπατράκοφ και βρέθηκαν στην οπισθοφυλακή της ταξιαρχίας, με αποτέλεσμα να την περικυκλώσουν. Ωστόσο, το βράδυ, οι στρατιώτες της ταξιαρχίας κατάφεραν να λύσουν την περικύκλωση και παρατάχθηκαν στη βόρεια ακτή του ποταμού Τσαρίτσα.

Παρ' ολ' αυτά, οι Γερμανοί αντιμετώπιζαν επίσης προβλήματα. Ο Βίλχελμ Άνταμ, υπασπιστής του Φρίντριχ φον Πάουλους, αναφέρει: «..διεξήχθη σκληρή μάχη στον σιδηροδρομικό σταθμό Στάλινγκραντ-1 και στο Μαμάεφ-Κουργκάν - μονάχα στις 14 Σεπτεμβρίου, ο σταθμός πέρασε 5 φορές από τα χέρια τους ενός στα χέρια του άλλου. Από το Μαμάεφ-Κουργκάν έβλεπες όλη την πόλη..εννοείται ότι οι Ρώσοι δεν θα σταματούσαν τις προσπάθειες να ανακατακτήσουν το Μαμάεφ-Κουργκάν.

Στις 16 Σεπτεμβρίου το κατάφεραν..παρά τις μεγάλες απώλειες, μέσα σε 10 μέρες, καταφέραμε να κατακτήσουμε το 1/2 του λόφου». Το βράδυ της 17ης Σεπτεμβρίου, στον Βόλγα μεταφέρθηκαν η 92η και η 137η ταξιαρχία πεζικού - η τελευταία παρατάχθηκε στην περιοχή του εργοστάσιου «Κόκκινος Οκτώβρης».

Τότε, ο διοικητής του μετώπου ξεκίνησε τα σχέδια για μια μεγάλη αντεπίθεση στις πτέρυγες των Γερμανών. Στις 18 Σεπτεμβρίου (στις 6 το απόγευμα), ο Τσουϊκόφ έλαβε την ακόλουθη διαταγή: «με μια ομάδα από 3 μεραρχίες πεζικού και 1 ταξιαρχία τεθωρακισμένων να επιτεθεί στα βορειοδυτικά προάστια του Στάλινγκραντ, με σκοπό την κατάληψη τους».

Για να πραγματοποιηθεί η αντεπίθεση, η 62η Στρατιά έλαβε την 95η μεραρχία πεζικού του συνταγματάρχη Γκορπανόφ - ο Ισάεφ αναφέρει ότι αρχικά, αυτή η μεραρχία προγραμματιζόταν να ενωθεί με τη βόρεια ομάδα (η βόρεια ομάδα και η 62η Στρατιά πολεμούσαν δίπλα). Τότε, ο Τσουϊκόφ έλαβε διαταγή από τον Γιερόμινκο να βοηθήσει τη βόρεια ομάδα, καθώς ετοίμαζε αντεπίθεση (παράλληλα, οι Γερμανοί μετέφεραν νέες εφεδρείες στην περιοχή) - νωρίτερα, ο Τσουϊκόφ έλαβε διαταγή να επιτεθεί στις αποδυναμωμένες εφεδρείες των Γερμανών.

Η βόρεια ομάδα είχε στη διάθεση της την 95η μεραρχία πεζικού, ένα σώμα της 13ης φρουραρχικής μεραρχίας και την 137η ταξιαρχία τεθωρακισμένων. Ο Τσουϊκόφ έστειλε την 42η μεραρχία πεζικού και τα κατάλοιπα της 244ης μεραρχίας. Η αρχή της επίθεσης ήταν προγραμματισμένη για τις 12:00 της 19ης Σεπτεμβρίου. Η 95η μεραρχία θα ξεκινούσε την επίθεση, αφού διέσχιζε πρώτα 40 χιλιόμετρα από τον σταθμό Ζαπλιάβνοε (ανατολικά του Στάλινγκραντ).

Στις 05:00 της 19ης Σεπτεμβρίου, το 90ο και το 161ο σώμα πεζικού της 95ης μεραρχίας πέρασαν τον Βόλγα, μπροστά από το πυροβολικό και την οπισθοφυλακή. Στις 12:00, οι Σοβιετικοί βρέθηκαν στην κορυφή του Μαμάεφ-Κουργκάν, αλλά δέχθηκαν επίθεση από το γερμανικό πυροβολικό. Παρ' ολ' αυτά, η κορυφή πέρασε στα χέρια των Σοβιετικών, οι οποίοι, όμως, είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες.

Παράλληλα, η 92η ταξιαρχία των Σοβιετικών έσπευσε να βοηθήσει τους στρατιώτες που πολεμούσαν στον σταθμό Στάλινγκραντ-2 και στην διπλανή αποθήκη πολεμοφόδιων. Οι Γερμανοί μετέφεραν στην περιοχή μονάδες του πυροβολικού και αρκετά άρματα μάχης, ενώ τα αεροσκάφη της Λουφτβάφε βομβάρδισαν και έκαψαν την αποθήκη σιτήρων. Στις 20 Σεπτεμβρίου, η αντεπίθεση των Σοβιετικών στην κορυφή του Μαμάεφ-Κουργκάν συνεχίστηκε. Ωστόσο, λόγω της απουσίας του πυροβολικού, η αντεπίθεση δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα - παράλληλα, οι Γερμανοί μετέφεραν ενισχύσεις στην περιοχή.

Στην περιοχή του σταθμού Στάλινγκραντ-1, ο οποίος καταστράφηκε μετά από βομβαρδισμό της γερμανικής αεροπορίας, οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το άλσος της Κομμουνιστίτσκαγια και ετοίμασαν την άμυνα τους. Την ίδια μέρα, το Στρατιωτικό Σοβιέτ του Μετώπου του Στάλινγκραντ και του Νοτιο-Ανατολικού Μετώπου εξέδωσαν διαταγή, στην οποία αναφέροταν το εξής: «μέσα σε 2 μήνες, οι στρατιώτες μας απώθησαν 100 εχθρικές επιθέσεις..η κοινή αποστολή όλων των στρατιωτών είναι η εξής - να διαλύσουν τον εχθρό στο Στάλινγκραντ και να καθαρίσουν τη χώρα μας από τους αιματηρούς κατακτητές».

Επίσης, η «Πράβντα» εξέδωσε άρθρο, το οποίο αναφέρει τα εξής :

«Στη μάχη για το Στάλινγκραντ, ο λαός μας εργάζεται και θα συνεχίζει να εργάζεται με αυξανόμενη ενέργεια για να βοηθήσει τους δοξασμένους αμυνόμενους του Στάλινγκραντ».

Στις 21 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί απώθησαν την επίθεση της 62ης Στρατιάς στη βιομηχανική περιοχή και την επίθεση της 64ης Στρατιάς νοτίως του Κοπορόσνογιε. Τότε, οι Γερμανοί πέρασαν στην επίθεση [με τη χρήση 100 αρμάτων μάχης] κατά της 13ης φρουραρχικής μεραρχίας, της 42ης και της 92ης ταξιαρχίας πεζικού. Οι Γερμανοί σκόπευαν να περάσουν τον Βόλγα και να διαλύσουν τις δυνάμεις της 62ης Στρατιάς στο κέντρο της πόλης.

Το απόγευμα, τα σώματα της γερμανικής εμπροσθοφυλακής προωθήθηκαν στην Μοσχοβίτικη οδό και βρέθηκαν μπροστά από την κεντρική διάβαση [εκεί αμύνονταν η 42η και η 92η ταξιαρχία] - στην αναφορά της 62ης Στρατιάς γράφτηκαν τα εξής: «ο εχθρός κατάφερε να απομονώσει την 92η ταξιαρχία από την 13η φρουραρχική μεραρχία, παραβιάζοντας την κεντρική διάβαση..ο στρατός συνεχίζει να αντιμετωπίζει τις επιθέσεις του εχθρού, ο οποίος κατέλαβε το κέντρο της πόλης».

Την επόμενη μέρα, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στις θέσεις του 34ου και του 42ου φρουραρχικού συντάγματος της 13ης φρουραρχικής μεραρχίας. Το πρώτο μισό της ημέρας, οι Σοβιετικοί απώθησαν 12 επιθέσεις, ωστόσο, στο δεύτερο μισό της ημέρας, οι Γερμανοί κατάφεραν να προωθηθούν στην περιοχή του Ντόλγκι.

Παράλληλα, άλλη γερμανική ομάδα κατέλαβε την πλατεία της 9ης Ιανουαρίου και απείλησε την αριστερή πτέρυγα του 34ου συντάγματος. Οι Γερμανοί επιτέθηκαν στο διοικητικό επιτελείο - σε αναφορά του συντάγματος δηλώνεται το εξής: «ο αντίπαλος επιτείθεται με χειροβομβίδες στο ΔΕ..όλοι συμμετείχαν σε μια άνιση μάχη..ο κομισσάριος του συντάγματος, σύντροφος Ντανίλοφ, τραυματίστηκε σοβαρά».

Ο Σαμσόνοφ παραθέτει στο βιβλίο του τη διαταγή του επιτελείου της 62ης Στρατιάς για τη διεξαγωγή μαχών με τους Γερμανούς στα σπίτια του Στάλινγκραντ: στη διαταγή αναφέρονταν ότι «οι Σοβιετικοί πρέπει να επιτίθονται στα παράθυρα, στις πόρτες και στα παράθυρα», ενώ επίσης αναφέρονταν ο τρόπος συνεργασίας με την αεροπορία και η δημιουργία ειδικών σωμάτων. Τη νύχτα της 22ης προς 23 Σεπτεμβρίου, στη δεξιά ακτή του Βόλγα μεταφέρθηκε η 284η μεραρχία του συνταγματάρχη Ν. Μπατιούκ (σ' αυτή τη μεραρχία πολεμούσε ο γνωστός ελεύθερος σκοπευτής Βασίλι Ζάιτσεφ).

Παρά τις επιθέσεις της γερμανικής αεροπορίας, ο Μπατιούκ ανάγκασε τους Γερμανούς σε υποχώρηση από τις περιοχές Ντόλγκι και Κρουτόι. Από τις 23 Σεπτεμβρίου, η 95η και η 284η μεραρχία προσπαθούσε να διώξει τους Γερμανούς από την περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού.

Στις 24 Σεπτεμβρίου, ο Χίτλερ απέλυσε τον διευθυντή του Γενικού Επιτελείου των Χερσαίων Δυνάμεων της Βέρμαχτ, Φραντς Χάλντερ. Την περίοδο 13-26 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί έχασαν 6.000 στρατιώτες, 170 άρματα μάχης, 100 πυροβόλα και 200 αεροσκάφη, ωστόσο, δεν κατάφεραν να πραγματοποιήσουν τους στόχους τους. Ο Ισάεφ αναφέρει ότι η 62η Στρατιά, στις 25 Σεπτεμβρίου, είχε 51.126 στρατιώτες. Η 26η Σεπτεμβρίου έγινε η πρώτη μέρα, κατά την οποία δεν σημειώθηκαν απόπειρες σοβιετικής αντεπίθεσης, ωστόσο, και οι δύο πλευρές ετοιμάζονταν για μια νέα φάση της μάχης.

Η Δεύτερη Πολιορκία της Πόλης (27 Σεπτεμβρίου - 8 Οκτωβρίου) 

Στις 27 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η δεύτερη πολιορκία της πόλης. Νωρίτερα, ο Χίτλερ απαίτησε από τον φον Πάουλους να καταλάβει όσον το δυνατό συντομότερα το Στάλινγκραντ, λέγοντας ότι οι σοβιετικές εφεδρείες είχαν δεχθεί ισχυρό πλήγμα και πως δεν θα άντεχαν για πολύ ακόμα. Εξαιτίας των απώλειων που υπέστη τις προηγούμενες μέρες, ο φον Πάουλους δεν μπορούσε να επιχειρήσει επιθέσεις σε όλα τα σημεία του μετώπου.

Γι' αυτό, μετά την ανασύνταξη των στρατευμάτων, συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και αποφάσισε να επιτεθεί στα βορειοδυτικά του Στάλινγκραντ. Ωστόσο, ο Τσουϊκόφ έμαθε τα σχέδια των Γερμανών και στις 05:00 διεξήχθη επίθεση πυροβολικού με τη συμμετοχή του 23ου σώματος τεθωρακισμένων.

Μετά από μια ώρα, η 137η ταξιαρχία τεθωρακισμένων και το 269ο σύνταγμα της NKVD πέρασαν στην επίθεση, αλλά ταυτόχρονα, η γερμανική αεροπορία επιτέθηκε στο σοβιετικό πυροβολικό. Στις 08:00 ξεκίνησε η επίθεση της 24ης μεραρχίας τεθωρακισμένων. Το κύριο χτύπημα εκείνης της επίθεσης δέχθηκαν η 9η και η 38η μεραρχία πεζικού των Σοβιετικών. Αρχικά, οι Γερμανοί διέλυσαν τις δυνάμεις της 38ης μεραρχίας και μετά περικύκλωσαν τις δυνάμεις της 9ης μεραρχίας.

Αργότερα, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στις δυνάμεις της 189ης ταξιαρχίας τεθωρακισμένων που βρίσκονταν βόρεια - για να μην περικυκλωθεί, η 189η ταξιαρχία τεθωρακισμένων υποχώρησε στους οικισμούς Κόκκινος Οκτώβρης και Οδοφράγματα. Οι Σοβιετικοί μετέφεραν 12 άρματα μάχης τύπου Τ-34 στον οικισμό Κόκκινος Οκτώβρης και πέρασαν στην αντεπίθεση στις 14:30. Παράλληλα, η διοίκηση της 92ης ταξιαρχίας πεζικού [η οποία πολεμούσε στους δρόμους της πόλης] έχασε τον έλεγχο και με απόφαση της NKVD, ο διοικητής της 92ης ταξιαρχίας πεζικού, Ταράσοφ, μαζί με τον βοηθό του, Αντρέεφ, εκτελέστηκαν.

Η 28η Σεπτεμβρίου αποτέλεσε ακόμα μια πολύ σημαντική μέρα για την άμυνα της πόλης. Εκείνη την ημέρα, το Γενικό Επιτελείο διέταξε τη δημιουργία του Μετώπου του Στάλινγκραντ από τις δυνάμεις του πρώην Νοτιο-Ανατολικού Μετώπου, υπό τις διαταγές του Γιερόμινκο, καθώς επίσης και τη δημιουργία του Μετώπου του Ντον από τις δυνάμεις του πρώην Μετώπου του Στάλινγκραντ, υπό τις διαταγές του Ροκοσόφσκι - σύμφωνα με τον Ισάεφ, ο Ροκοσόφσκι ανέλαβε τον σχεδιασμό των επιθέσεων, ενώ ο Γιερόμινκο ανέλαβε τον σχεδιασμό της άμυνας της πόλης.

Την ίδια μέρα, το πολιορκητικό σώμα του Γιάκοβ Πάβλοφ κατέλαβε ένα σπίτι στην οδό της 9ης Ιανουαρίου, το οποίο έγινε ένας από τους μεγαλύτερους θρύλους της μάχης. Το βράδυ της 28ης Σεπτεμβρίου ξεκίνησε μια από τις μεγαλύτερες [σε διάρκεια] αεροπορικές επιθέσεις στην ιστορία της μάχης - η επίθεση ξεκίνησε στις 20:00 της 28ης Σεπτεμβρίου και έληξε στις 06:00 της επόμενης μέρας. Σύμφωνα με τους αμυνόμενους Σοβιετικούς, οι Γερμανοί πέταξαν περίπου 1700 βόμβες.

Δύο ώρες μετά τη λήξη της επίθεσης, το 51ο Σώμα επιτέθηκε στην περιοχή Ορλόφκα από τα νοτιοδυτικά και το 14ο Σώμα Τεθωρακισμένων επιτέθηκε στην περιοχή από τα βορειοανατολικά - στην επίθεση συμμετείχαν και δυνάμεις της 16ης μεραρχίας τεθωρακισμένων των Γερμανών. Οι αναφορές της 16ης μεραρχίας τεθωρακισμένων δηλώνουν ότι «οι Σοβιετικοί κατάφεραν να κρατηθούν στις θέσεις τους, παρά την επίθεση της αεροπορίας και του πυροβολικού.

Το μεσημέρι, η επίθεση μας είχε απωθηθεί». Παρ' ολ' αυτά, η επίθεση του 51ου Σώματος έληξε με επιτυχία - το 1ο Τάγμα της 115ης ταξιαρχίας πεζικού του Αντριουσένκο και η 2η ταξιαρχία πεζικού υπέστησαν μεγάλες απώλειες.

Στις 30 Σεπτεμβρίου, το 3ο Τάγμα της 115ης ταξιαρχίας και μερικές δυνάμεις της 2ης ταξιαρχίας περικυκλώθηκαν. Επίσης, έληξε η συμμετοχή της 27ης, της 137ης και της 189ης ταξιαρχίας τεθωρακισμένων, καθώς και της 9ης και της 38ης ταξιαρχίας πεζικού - τις θέσεις των δυνάμεων αυτών έλαβε η 42η και η 92η ταξιαρχία πεζικού. Η αρχή μιας νέας πολιορκίας ανάγκασε τους Σοβιετικούς να επιχειρήσουν αντεπίθεση στα βόρεια της πόλης, η οποία όμως έληξε με αποτυχία.

Παράλληλα, οι Σοβιετικοί επιτέθηκαν στις θέσεις των Ρουμάνων στα νότια της πόλης. Στις 29 Σεπτεμβρίου, δυνάμεις της 51ης Στρατιάς του υποστράτηγου Τ. Κολομίιτς διέλυσαν μερικά ρουμανικά συντάγματα και κατέλαβαν την περιοχή Σάντοβογιε (20-25 χιλιόμετρα από το μέτωπο) . Παράλληλα, η 57η Στρατιά του υποστράτηγου Τολμπούχιν επιτέθηκε στην περιοχή μεταξύ των ποταμών Σάρπα-Τσάτσα-Μπαρμάντσακ και μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου κατάφερε να απωθήσει γερμανικές αντεπιθέσεις και να καταλάβει τις κατοικημένες περιοχές Τσάτσα, Σέμκιν και Ντούμποβι Οβράγκ.

Αυτές οι επιθέσεις ανάγκασαν τους Γερμανούς να μεταφέρουν νέες δυνάμεις στο νότιο τομέα του μετώπου. Σύμφωνα με τον Ισάεφ, την περίοδο 26-30 Σεπτεμβρίου, οι Σοβιετικοί υπέστησαν αρκετά μεγάλες απώλειες: 3767 νεκροί, 10.217 τραυματίες και 2189 αγνοούμενους (συνολικά 16.174 στρατιώτες). Η 62η Στρατιά, στις 1 Οκτωβρίου, είχε στη διάθεση της 7 μεραρχίες πεζικού, 6 ταξιαρχίες πεζικού, 1 ταξιαρχία τεθωρακισμένων και ένα σύνταγμα της NKVD - συνολικά, 40.598 στρατιώτες.

Στις 2 Οκτωβρίου, ο Τσουϊκόφ επιχείρησε αντεπίθεση στους εργατικούς οικισμούς και δυσκόλεψε την επέκταση των Γερμανών. Παράλληλα, το επιτελείο του Τσουϊκόφ βρισκόνταν κοντά στις δεξαμενές πετρελαίου. Η γερμανική αεροπορία βομβάρδισε την περιοχή και το πετρέλαιο έφθασε κοντά στο επιτελείο του Τσουϊκόφ - όταν το Επιτελείο του Μετώπου του Στάλινγκραντ έστειλε γράμμα για να μάθει που βρίσκεται ο Τσουϊκόφ, ο τελευταίος απάντησε: «Είμαστε εκεί όπου υπάρχει περισσότερος καπνός και φωτιά».

Σύμφωνα με τον Μπίβορ, ο Τσουϊκόφ δεν ήταν σίγουρος αν οι Ρώσοι στρατιώτες μπορούσαν να κρατήσουν υπό την κατοχή τους το κομμάτι γης στη δυτική ακτή του Βόλγα - εκείνες τις μέρες, από στόμα σε στόμα διαδόθηκε η φράση «Δεν υπάρχει γη για μας πέρα από τον Βόλγα» (ρωσ. За Волгой для нас земли нет). Εκείνες τις μέρες, οι Γερμανοί είχαν καταλάβει το Μαμάεφ-Κουργκάν, απ' όπου παρακολουθούσαν τις μεταφορές νέων σοβιετικών δυνάμεων στον Βόλγα - η μεταφορά νέων δυνάμεων διεξάγονταν πλέον τη νύχτα υπό τα πυρά του γερμανικού πυροβολικού.

Παράλληλα, ο φον Πάουλους συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και επιχείρησε επίθεση στην περιοχή του εργοστάσιου γεωργικών ελκυστήρων - ο Σαμσόνοφ αναφέρει ότι στις 29 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί μετέφεραν στην περιοχή 100 αεροσκάφη. Στις 3 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί συνέχισαν την επίθεση, ωστόσο, οι Σοβιετικοί κατάφεραν να τις απωθήσουν - στα βόρεια και στα βορειοδυτικά του εργαστηρίου αμύνονταν η 124η και η 149η ταξιαρχία πεζικού και το 282ο σύνταγμα πεζικού της 10ης μεραρχίας, υπό τη διοίκηση του Σ. Γκόροχοφ, ενώ στα δυτικά αμύνονταν η 112η μεραρχία πεζικού.

Η 308η μεραρχία του Γκούρτιεφ αμύνονταν στην περιοχή του οικισμού «Οδοφράγματα» και στο εργοστάσιο «Σιλικάτ», ωστόσο, το απόγευμα, αναγκάστηκε να υποχωρήσει στον σιδηρόδρο νοτίως της πλατείας Νιζνεουντίσκαγια, ενώ η αριστερή πτέρυγα της μεραρχίας παρατάχθηκε στην πλατεία Βιννίτσκαγια. Στον οικισμό «Κόκκινος Οκτώβρης» αμύνονταν η 193η μεραρχία - ο Σαμσόνοφ αναφέρει ότι οι μάχες ήταν τόσο σκληρές, με αποτέλεσμα τα συντάγματα της μεραρχίας να έχουν στη διάθεση τους 100-150 τουφέκια.

Μαζί με την 193η μεραρχία, στον οικισμό «Κόκκινος Οκτώβρης» πολεμούσε και η 39η φρουραρχική μεραρχία. Η διοίκηση της 6ης Στρατιάς του φον Πάουλους μετέφερε στην περιοχή περισσότερες δυνάμεις - ο Τσουϊκόφ αναφέρει στα απομνημονεύματα του: «είναι ξεκάθαρο ότι ο αντίπαλος σκόπευε πάσει θυσία να κατακτήσει την περιοχή του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων (Τράκτορνι Ζαβόντ)..στις 4 Οκτωβρίου μάθαμε ότι ο αντίπαλος συγκέντρωσε στην περιοχή 5 μεραρχίες - 3 μεραρχίες πεζικού και 2 μεραρχίες τεθωρακισμένων..η επίθεση του αντίπαλου στην Ορλόφκα είχε σκοπό να μην προσέξουμε την προετοιμασία και την επίθεση στην περιοχή των εργοστασίων».

Για να αιφνιδιάσει τους Γερμανούς, το επιτελείο του μετώπου αποφάσισε να μεταφέρει από τον Βόλγα στο Στάλινγκραντ την 37η φρουραρχική μεραρχία του υποστράτηγου Ζέλουντεβ και να την παρατάξει στη δεξιά πτέρυγα της 308ης μεραρχίας πεζικού - παράλληλα, η 62η Στρατιά έλαβε την 84η ταξιαρχία τεθωρακισμένων. Σύμφωνα με τον Τσουϊκόφ, τα συντάγματα της 37ης φρουραρχικής μεραρχίας πέρασαν τον ποταμό Βόλγα τη νύχτα της 3ης Οκτωβρίου προς 4 Οκτωβρίου, χωρίς να έχουν αντιαρματικό πυροβολικό.

Μόλις πέρασαν τον ποταμό, οι δυνάμεις της 37ης φρουραρχικής μεραρχίας συγκρούστηκαν με τα γερμανικά άρματα μάχης και κατάφεραν με μικρές ομάδες (ο Σαμσόνοφ αναφέρει το παράδειγμα μιας ομάδας από 15 στρατιώτες) να απελευθερώσουν μερικά σπίτια και να τα μετατρέψουν σε αδιαπέραστα οχυρά. Μ' αυτό τον τρόπο, η 37η φρουαρχική μεραρχία κατέλαβε τις θέσεις κοντά στο εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων, αν και οι Γερμανοί κατάφεραν (με μεγάλες απώλειες) να καταλάβουν το εργοστάσιο «Σιλικάντ» . Επίσης, οι Γερμανοί περικύκλωσαν την 2η και την 115η ταξιαρχία πεζικού, στα νοτιοανατολικά και στα βορειοδυτικά της Ορλόφκα.

Στις 5 Οκτωβρίου, ο Στάλιν έστειλε το πάρακατω μήνυμα στον Γιερόμινκο: «Ο αντίπαλος μπορεί να περικυκλώσει την 62η, την 64η και άλλες στρατιές αν καταλάβει το κέντρο και περάσει τον Βόλγα. Ο εχθρός μπορεί να το κάνει αυτό καθώς κατέχει διασταυρώσεις και στα βόρεια, και στο κέντρο και στα νότια του Στάλινγκραντ. Για να αποτραπεί αυτή η πιθανότητα, πρέπει να απωθήσετε τον αντίπαλο και να καταλάβετε τα σπίτια και τους δρόμους που πήρε από Εσάς.

Για να γίνει αυτό πρέπει να μετατρέψετε το κάθε σπίτι και την κάθε γειτονιά σε οχυρά..απαιτώ από Εσάς να λάβετε όλα τα κατάλληλα μέτρα για την άμυνα του Στάλινγκραντ. Το Στάλινγκραντ δεν πρέπει να παραδοθεί στον αντίπαλο, ενώ οι περιοχές που κατέλαβε πρέπει να απελευθερωθούν». Ο Τσουϊκόφ αναφέρει ότι η 62η Στρατιά χρειάζονταν έστω και μια μέρα ξεκούρασης, ενώ ο Γιερόμινκο απαιτούσε τη διεξαγωγή αντεπίθεσης - ο Τσουϊκόφ αναφέρει: «Ο Διοικητής του Μετώπου [Γιερόμινκο] απαιτούσε τη διεξαγωγή αντεπίθεσης το πρωί της 5ης Οκτωβρίου.

Αλλά δεν μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό, λόγω έλλειψης πολεμοφοδίων». Παράλληλα, τα ελαφρά άρματα μάχης της 84ης ταξιαρχίας τεθωρακισμένων πέρασαν τον Βόλγα, ενώ το επιτελείο της 62ης Στρατιάς απαίτησε και την μετάδοση των εργατικών σωμάτων υπό τις διαταγές του Τσουϊκόφ. Στις 5 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί συνέχισαν τις επιθέσεις τους στα μέτωπα της 284ης, της 95ης, της 193ης μεραρχίας και της 39ης φρουραρχικής μεραρχίας - αυτές οι επιθέσεις έληξαν με αποτυχία.

Το βράδυ της 5ης Οκτωβρίου, το επιτελείο της 62ης Στρατιάς μεταφέρθηκε 500 χιλιόμετρα μακριά από το εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων. Στις 6 Οκτωβρίου, η γερμανική αεροπορία βομβάρδιζε συνεχώς τις θέσεις των Σοβιετικών - εξαιτίας των επιθέσεων αυτών, ολόκληρο το επιτελείο του 339ου Συντάγματος πεζικού σκοτώθηκε. Στις 7 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί (με 2 μεραρχίες πεζικού και 50 άρματα μάχης) επιτέθηκαν στο εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων, όπου αμύνονταν η 37η φρουραρχική μεραρχία.

Παρά τις αρχικές αποτυχίες, οι Γερμανοί κατάφεραν να κατακτήσουν ένα μέρος του οικισμού του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων. Όταν, όμως, επιχείρησαν να επιτεθούν στη σιδηροδρομική γέφυρα μέσω της Μετσέτκα, υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Η γερμανική αεροπορία βομβάρδιζε τις θέσεις των Σοβιετικών στον οικισμό «Κόκκινος Οκτώβρης» και έριχνε φυλλάδια, ζητώντας από τους Σοβιετικούς να παραδοθούν - οι τελευταίοι αρνήθηκαν.

Το βράδυ της 7ης Οκτωβρίου, η 37η φρουραρχική μεραρχία, η 95η και η 193η μεραρχία, καθώς και η ομάδα του συνταγματάρχη Γκόροχοφ σταμάτησαν την γερμανική προώθηση στους οικισμούς «Κόκκινος Οκτώβρης», «Οδοφράγματα» και στην περιοχή του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων. Το πρωί της 8ης Οκτωβρίου, από τον κλοιό της περικύκλωσης στην Ορλόφκα βγήκαν 220 στρατιώτες. Εκείνη την ημέρα, εξαιτίας των μεγάλων απώλειων, ο φον Πάουλους αποφάσισε να σταματήσει την επίθεση.

Στο Μεσοδιάστημα της Δεύτερης και της Τρίτης Πολιορκίας (8 - 14 Οκτωβρίου) 

Στις 4-6 Οκτωβρίου, στο Στάλινγκραντ έφθασαν οι στρατηγοί Ζούκοφ και Βασιλέφσκι για να μεταφέρουν τις διαταγές του Στάλιν περί αντεπίθεσης (εννοείται η επιχείρηση «Ουρανός»), καθώς επίσης και τη διαταγή για ανασύνταξη των σωμάτων. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν αρκετά μεγάλες: σύμφωνα με τα αρχεία του Υπουργείου Αμύνης της ΕΣΣΔ, απέναντι στην 62η Στρατιά πολεμούσαν 8 γερμανικές μεραρχίες - στα τέλη του Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί διέθεταν 10 μεραρχίες κατά της 62ης Στρατιάς.

Στις 10 Οκτωβρίου, η 62η Στρατιά είχε στη διάθεση της 44.017 στρατιώτες. Σύμφωνα με αρχεία, η 6η Στρατιά του φον Πάουλους είχε στη διάθεση της 60.000 στρατιώτες, 2.300 πυροβόλα, 200 άρματα μάχης και 900 αεροσκάφη, ενώ η 62η Στρατιά είχε 44.000 στρατιώτες, 1.400 πυροβόλα, 80 άρματα μάχης και 200 αεροσκάφη.

Στις 10 Οκτωβρίου, ο Ροκοσόφσκι έλαβε διαταγή από το Γενικό Επιτελείο της ΕΣΣΔ να ετοιμάσει τις εφεδρείες για τη μελλοντική αντεπίθεση. Στις 11 Οκτωβρίου, η 45η μεραρχία του Β. Σόκολοφ παρέταξε τις δυνάμεις του στα νησιά Ζαϊτσέφσκι, Γκολόντνι και Σαρπίνσκι (αυτά τα νησιά βρίσκονται στον Βόλγα). Την ίδια μέρα, η γερμανική αεροπορία βομβάρδιζε τις θέσεις των Σοβιετικών - παράλληλα, οι σοβιετικές υπηρεσίες είχαν στην οπισθοφυλακή των Γερμανών περίπου 300 κατασκόπους.

Στις 12 και στις 13 Οκτωβρίου, η 37η φρουραρχική μεραρχία και η 95η μεραρχία πεζικού πέρασαν στην αντεπίθεση στα δυτικά του οικισμού του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων, με σκοπό να σταματήσουν την προετοιμασία της νέας γερμανικής επίθεσης. Οι Γερμανοί αντιστάθηκαν σθεναρά, με αποτέλεσμα η 37η φρουραρχική μεραρχία να προωθηθεί κατά 300 μέτρα, ενώ η 95η μεραρχία κατάφερε να προωθηθεί κατά 200 μέτρα. Ωστόσο, οι Γερμανοί [χάρη στην αεροπορία] κατάφεραν να ανακαταλάβουν αμέσως την περιοχή.

Η Τρίτη Πολιορκία της Πόλης (14 - 19 Οκτωβρίου)

Στις 14 Οκτωβρίου, η γερμανική διοίκηση εξέδωσε την διαταγή Νο. 1 του Χίτλερ. Στο έγγραφο αυτό, ο Χίτλερ αξιολόγησε τα αποτελέσματα της καλοκαιρινής και της φθινοπωρινής επίθεσης και παρέθεσε τους στόχους της χειμερινής εκστρατείας: «η καλοκαιρινή και η φθινοπωρινή εκστρατεία, πλην των μαχών που συνεχίζονται και των συγκρούσεων που φέρουν χαρακτήρα τοπικής μάχης, ολοκληρώθηκε..η κεντρική Ρωσία έχει αποκοπεί από τις περιοχές του Καυκάσου, οι οποίες έχουν τεράστια σημασία για τη συνέχιση του πολέμου...στα άλλα μέρη του μετώπου, καταφέραμε να απωθήσουμε τις επιθέσεις των Ρώσων με λίγες απώλειες, ενώ αυτοί υπέστησαν μεγάλες ανθρώπινες απώλειες».

Ωστόσο, ο Χίτλερ διέταξε τους διοικητές των μετώπων να περάσουν στη στρατηγική άμυνα σε όλες τις περιοχές, πλην του Στάλινγκραντ. Την ίδια μέρα, ο φον Πάουλους ξεκίνησε [με 3 μεραρχίες πεζικού και 2 μεραρχίες τεθωρακισμένων] επίθεση στην περιοχή του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων, με σκοπό να βγει στον Βόλγα - σύμφωνα με τον Μπίβορ, στην επίθεση συμμετείχε και ο 4ος Αεροπορικός Στόλος του φον Ρίχτχοφεν.

Στα έγγραφα της 6ης Στρατιάς αναφέρεται ότι «η νότια πτέρυγα των Γερμανών επιτέθηκε στα βόρεια προάστια του Στάλινγκραντ και [μέχρι το μεσημέρι] κατάφερε να καταλάβει τον νοτιοδυτικό τομέα του μεγάλου εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων. Επίσης, οι στρατιώτες μας κατάφεραν να προωθηθούν στο κέντρο του δυτικού τομέα». Το χτύπημα των Γερμανών δέχτηκαν η 37η φρουραρχική μεραρχία, η 95η και η 112η μεραρχία. Μέχρι το τέλος της ημέρας, το εργοστάσιο γεωργικών ελκυστήρων πέρασε στα χέρια των Γερμανών, οι οποίοι έφθασαν στον Βόλγα, έχοντας, όμως, υποστεί μεγάλες απώλειες.

Την επόμενη μέρα, οι Γερμανοί επιτέθηκαν από την περιοχή Λατασσάνκα και έφθασαν στο στόμιο του ποταμού Μόκραγια Μετσέτκα, με αποτέλεσμα να αποκλείσουν τη βόρεια ομάδα της 62ης Στρατιάς από τις διαβάσεις - η 115η, η 124η και η 149η μεραρχία, καθώς και στρατιώτες της 2ης και της 112ης μεραρχίας (αυτή η ομάδα ονομάστηκε «ομάδα Γκόροχοφ») βρέθηκαν περικυκλωμένες.

Αυτό επέτρεψε στους Γερμανούς να επιτεθούν στην οπισθοφυλακή της 308ης μεραρχίας και στο διοικητικό κέντρο της 62ης Στρατιάς - σύμφωνα με το ημερολογίο της 62ης Στρατιάς, «η 95η μεραρχία και η 37η φρουραρχική μεραρχία δεν είναι πλέον αξιόμαχες».

Παράλληλα, η 64η Στρατιά παρέδωσε την 138η μεραρχία του συνταγματάρχη Ι. Λιούντνικοφ στην 62η Στρατιά. Το 51ο Σώμα των Γερμανών, σε συνεργασία με την 305η μεραρχία πεζικού, επιτέθηκαν, ωστόσο, εξαιτίας της έλλειψης συνεργασίας πεζικού και αρμάτων μάχης, καθώς και λόγω της σθεναρής άμυνας των Σοβιετικών, η επίθεση έληξε με αποτυχία - στις αναφορές του, το 51ο Σώμα δηλώνει ότι στις 16 Οκτωβρίου, η επίθεση σταμάτησε, καθώς οι στρατιώτες δεν είχαν αρκετά πολεμοφόδια.

Η κατάσταση αυτή επέτρεψε στην 138η μεραρχία να φθάσει στην πόλη. Μετά, ο Λιούντνικοφ έλαβε διαταγή από το επιτελείο της 62ης Στρατιάς να μην επιτρέψει στους Γερμανούς να καταλάβουν τη λεωφόρο του Λένιν και το εργοστάσιο «Οδοφράγματα». Ωστόσο, η 138η μεραρχία δεν κατάφερε να καταλάβει τον σιδηροδρομικό σταθμό και το χωριό Σκουλπτούρνι, με αποτέλεσμα [όπως αναφέρεται σε διαταγή του Τσουϊκόφ] να εμφανιστεί ένα κενό μεταξύ της μεραρχίας του Λιούντνικοφ και της δεξιάς πτέρυγας της 308ης μεραρχίας.

Αργότερα [στις 16 Οκτωβρίου], ο Τσουϊκόφ, εξαιτίας της προώθησης των Γερμανών στην περιοχή του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων και στον Βόλγα, μετέφερε μερικές δυνάμεις της 300ης μεραρχίας (10.000 στρατιώτες) στα νησιά Ζαϊτσέφσκι και Σπόρνι. Στις 17 Οκτωβρίου, δύο συντάγματα της 138ης μεραρχίας του Λιούντνικοφ πέρασαν τον Βόλγα και συγκρούστηκαν με τους Γερμανούς στην περιοχή του εργοστάσιου «Οδοφράγματα». Παράλληλα, η «ομάδα Γκόροχοφ» πέρασε σε μια κυκλική άμυνα στην περιοχή Σπαρτάνοφκα-Ρίνοκ.

Αρχικά, το γερμανικό πεζικό κατάφερε να καταλάβει ένα μέρος του χωριού Ρίνοκ, ωστόσο, στο τέλος της ημέρας, οι Σοβιετικοί ανέκτησαν το χωριό - σύμφωνα με τον Σαμσόνοφ, η «ομάδα Γκόροχοφ» [μέσα σε 2 μέρες] κατέστρεψε 58 γερμανικά μάχης και σκότωσε 2.000 Γερμανούς στρατιώτες και αξιωματικούς. Ο Σαμσόνοφ αναφέρει ότι οι Σοβιετικοί υπέστησαν σοβαρές απώλειες, οι οποίες ανάγκασαν τη σοβιετική διοίκηση να ρίχνει στη μάχη τους εργάτες και όλους τους ανθρώπους που μπορούσαν να πολεμήσουν.

Στις 18 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί συνέχισαν την επίθεση στο εργοστάσιο «Οδοφράγματα», με αποτέλεσμα να βρεθούν στον δυτικό τομέα του εργοστασίου. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν να καταλάβουν εντελώς το εργοστάσιο και να βγούν στον Βόλγα, ωστόσο, οι σοβιετικές μεραρχίες (37η φρουραρχική, 138η, 193η και 308η μεραρχία πεζικού) απώθησαν τις επιθέσεις αυτές.

Στις 19 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί είχαν στην κατοχή τους το Μαμάεφ Κουργκάν, τους δρόμους του εργοστασίου γεωργικών ελκυστήρων που οδηγούσαν στον Βόλγα και το στόμιο του ποταμού Τσαρίτσα. Παρά τις επιτυχίες αυτές, οι Γερμανοί στρατιώτες είχαν κουραστεί και το ηθικό τους είχε πέσει - αυτό φαίνεται από τα γράμματα των Γερμανών στρατιωτών, τα οποία παρατίθονται στο βιβλίο «Στάλινγκραντ» του Έντονι Μπίβορ .

Ο Ισάεφ κάνει αναφορά στην κατάσταση της «ομάδας Γκόροχοφ», λέγοντας πως [στις 19 Οκτωβρίου] ο Γκόροχοφ είχε στη διάθεση του 3953 στρατιώτες (2640 απ' αυτούς άνηκαν στην 124η ταξιαρχία πεζικού) και λίγα κανόνια - ο εφοδιασμός της «ομάδας Γκόροχοφ» ανατέθηκε στον στολίσκο του Βόλγα. Όσον αφορά γενικά την 62η Στρατιά, ο Ισάεφ αναφέρει ότι, μετά την τρίτη πολιορκία της πόλης από τους Γερμανούς, ο Τσουϊκόφ είχε στη διάθεση του 35.376 στρατιώτες.

Στο Μεσοδιάστημα της Τρίτης και της Τέταρτης Πολιορκίας (20 Οκτωβρίου - 11 Νοεμβρίου)

Τον Οκτώβριο, οι στρατιώτες της 308ης μεραρχίας του συνταγματάρχη Λ. Ν. Γκούρτιεφ (από τη Σιβηρία) απώθησαν περίπου 100 επιθέσεις του γερμανικού πεζικού και των γερμανικών αρμάτων μάχης στην περιοχή των εργοστασίων «Οδοφράγματα» και «Κόκκινης Οκτώβρης». Λόγω της εμφάνισης της 138ης μεραρχίας του Λιούντνικοφ, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν στην περιοχή του εργοστασίου «Οδοφράγματα» τέσσερις μεραρχίες πεζικού και μια μεραρχία τεθωρακισμένων.

Παράλληλα, χάρη στην καλή κατάσταση της σοβιετικής οπισθοφυλακής, στο Στάλινγκραντ άρχισαν να καταφθάνουν νέες δυνάμεις - το Μέτωπο του Στάλινγκραντ έλαβε ένα σώμα πεζικού, δύο μεραρχίες πεζικού και δύο μεραρχίες ιππικού, ενώ το Μέτωπο του Ντον έλαβε 7 μεραρχίες πεζικού. Στις 21 Οκτωβρίου, η γερμανική αεροπορία επιχείρησε 2000 πτήσεις και προσπάθησε να βοηθήσει τις γερμανικές δυνάμεις στην περιοχή των εργοστασίων.

Στις 22 Οκτωβρίου, ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Κονσταντίν Ροκοσόφσκι εξέδωσαν διάταγμα για τη δημιουργία του Νοτιο-Δυτικού Μετώπου, με διοικητή τον Νικολάι Βατούτιν - το Νοτιο-Δυτικό Μέτωπο θα αποτελείτο από την 21η και την 63η Στρατιά Πεζικού, καθώς και από την 5η Στρατιά Τεθωρακισμένων. Σύμφωνα με τον Αλεξέι Ισάεφ, η αναδημιουργία του Νοτιο-Δυτικού Μετώπου αποτελεί απόδειξη της προετοιμασίας της επιχείρησης «Ουρανός».

Παράλληλα, οι Γερμανοί κατέλαβαν αρκετούς δρόμους στο Στάλινγκραντ, αναγκάζοντας τους στρατιώτες της 62ης Στρατιάς να χρησιμοποιούν φλογοβόλα. Την επόμενη μέρα, οι Γερμανοί επιτέθηκαν από το εργοστάσιο «Οδοφράγματα» στο εργοστάσιο «Κόκκινης Οκτώβρης». Αυτή η επίθεση είχε καλά αποτελέσματα για τους Γερμανούς, καθώς κατάφεραν να καταλάβουν ένα μέρος του εργοστασίου και να βρεθούν σε απόσταση 300 μέτρων από τον Βόλγα.

Στις 24 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί (μετά από επιθέσεις στα εργοστάσια «Κόκκινος Οκτώβρης» και «Οδοφράγματα», καθώς στο χωριό Σπαρτάνοφκα) κατέλαβαν τον κεντρικό και νοτιοδυτικό τομέα του εργοστασίου «Οδοφράγματα», ενώ επίσης κατέλαβαν τον βορειοδυτικό τομέα του εργοστασίου «Κόκκινος Οκτώβρης» .

Στις 25 Οκτωβρίου, το Νοτιο-Δυτικό Μέτωπο έλαβε την 226η, την 277η, την 293η και την 333η μεραρχία πεζικού, καθώς επίσης και το 4ο Σώμα Τεθωρακισμένων, το 3ο Φρουραρχικό Σώμα Ιππικού και μερικές μονάδες πυροβολικού από το Μέτωπο του Ντον. Επίσης, εκείνη την ημέρα (στις 09:20), μερικές μονάδες της 64ης Στρατιάς πέρασαν στην αντεπίθεση στις περιοχές Κουπορόσναγια και Ζιλιόναγια Παλιάνα (μαζί με πεζοναύτες) και κατάφεραν να καταλάβουν δύο χαρακώματα των Γερμανών.

Την επόμενη μέρα, η 149η ταξιαρχία του Μπολβίνοφ επιτέθηκε στην Σπαρτάνοφκα και κατάφερε να ανακαταλάβει την περιοχή - σύμφωνα με τα αρχεία, ο διοικητής της 8ης Αεροπορικής Στρατιάς, Τ. Χριούκιν, απαίτησε από τα εργοστάσια της πόλης να ετοιμάσουν 400 ελκυστήρες-έλκηθρα, καθώς επίσης και 100 ερπυστριοφόρα τρακτέρ. Στις 27 Οκτωβρίου, το Γενικό Επιτελείο της ΕΣΣΔ παρέδωσε την 45η μεραρχία πεζικού του συνταγματάρχη Β. Σόκολοφ και μερικά άρματα μάχης στην 62η Στρατιά.

Τη νύχτα, στην πόλη μεταφέρθηκαν 2 τάγματα της μεραρχίας, τα οποία αντιμετώπισαν τους Γερμανούς στα εργοστάσια «Οδοφράγματα» και «Κόκκινος Οκτώβρης» - τα τάγματα αντιμετώπισαν την επίθεση του γερμανικού πεζικού (μαζί με 35 άρματα) και έχασαν τους μισούς στρατιώτες, ωστόσο, κατάφεραν να σταματήσουν την προώθηση των Γερμανών στον Βόλγα. Την ίδια μέρα, οι μονάδες του Μετώπου του Ντον αντιμετώπισαν την γερμανική επίθεση στην περιοχή Κλέτσκαγια.

Στις 28 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί κατάφεραν να καταλάβουν το Νάλτσικ, καθώς επίσης (παρά τις μεγάλες απώλειες) κατάφεραν να προωθηθούν κατά 200-300 μέτρα και να καταλάβουν τον βορειοδυτικό τομέα του εργοστασίου «Κόκκινος Οκτώβρης» - παρ' ολ' αυτά, οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν από τις θέσεις τους στα δυτικά του Βόλγα, μετά από αντεπίθεση του σοβιετικού πυροβολικού και των σοβιετικών αρμάτων μάχης.

Εκείνη την ημέρα, η 64η Στρατιά κατέλαβε την περιοχή Κουπορόσναγια - παράλληλα, οι Γερμανοί κατέλαβαν τη βάση του ανταρτικού κινήματος «Θάνατος στους φασίστες», στην αριστερή ακτή του ποταμού Ντον. Στις 29 Οκτωβρίου έληξε η επιχείρηση της 8ης Αεροπορικής Στρατιάς, η οποία είχαν σαν αποτέλεσμα να καταστραφούν 20 γερμανικά αεροσκάφη, 5 τρένα και 30 αυτοκίνητα, αναγκάζοντας τη γερμανική αεροπορία να υποχωρήσει στα αεροδρόμια της οπισθοφυλακής.

Εκείνη την ημέρα, ο Γιερόμινκο μετέφερε στην περιοχή του εργοστασίου «Κόκκινος Οκτώβρης» την 45η μεραρχία, με μερικά άρματα μάχης της 235ης ταξιαρχίας τεθωρακισμένων. Παράλληλα, εκείνες τις ημέρες, στους δρόμους του Στάλινγκραντ βρέθηκε η πάρακάτω ανακοίνωση: «Σύμφωνα με διάταγμα της γερμανικής διοίκησης, όλος ο αρτιμελής πληθυσμός ηλικίας 13 ετών και άνω υποχρεώνεται να εγγραφεί (μέχρι τις 1 Νοεμβρίου) στην Κομμαντατούρα για να σταλθεί σε εργασία. Όποιος δεν τηρήσει το διάταγμα, θα μεταφερθεί μετά βίας στον τόπο εργασίας».

Στις 31 Οκτωβρίου, η 97η μεραρχία της 64ης Στρατιάς κατέλαβε την πρώτη αμυντική γραμμή στα νότια του άλσους «Τσεκούρι». Παράλληλα, η 39η φρουραρχική μεραρχία και η 45η μεραρχία της 62ης Στρατιάς αντεπιτέθηκαν στην περιοχή του εργοστασίου «Κόκκινος Οκτώβρης», το οποίο κατάφεραν να ανακαταλάβουν - οι Γερμανοί προσπάθησαν να ανακατακτήσουν το χαμένο έδαφος, ωστόσο, απέτυχαν. Εκείνη την περίοδο, οι Γερμανοί κατείχαν 6 από τις 7 ζώνες της πόλης (από τις έξι, μονάχα μια βρισκόταν υπό τον απόλυτο έλεγχο των Γερμανών).

Η τελευταία γερμανική επίθεση (με τη συμμετοχή της 79ης μεραρχίας) απεκρούστηκε στις 1 Νοεμβρίου χάρη στα πυρά του πυροβολικού από την ανατολική ακτή του Βόλγα - το επιτελείο της 6ης Στρατιάς ανέφερε: «Ο μαζικός βομβαρδισμός, τον οποίο ξεκίνησε ο εχθρός, αποδυνάμωσε πολύ την επίθεση μας». Οι πιο σκληρές μάχες της ημέρας σημειώθηκαν στις οδούς Μεζένσκαγια και Ουμάνσκαγια - οι Σοβιετικοί απωθούσαν τις επιθέσεις του γερμανικού πεζικού και των γερμανικών αρμάτων μάχης.

Επίσης, το Μέτωπο του Στάλινγκραντ προσπάθησε να περάσει την γερμανική άμυνα στα νοτιοδυτικά του χωριού Κουπορόσνογιε, ωστόσο, η προσπάθεια αυτή έληξε με αποτυχία. Εκείνη την περίοδο (1-4 Νοεμβρίου), στο Στάλινγκραντ βρέθηκαν οι εκπρόσωποι του Γενικού Επιτελείου της ΕΣΣΔ, Γκεόργκι Ζούκοφ και Αλεξάντερ Βασιλέφσκι, για να εξετάσουν (μαζί με τους διοικητές του Νοτιο-Δυτικού Μετώπου και του Μετώπου του Ντον) την ετοιμότητα των στρατιωτών εν όψει της αντεπίθεσης.

Στις 2 Νοεμβρίου, οι Γερμανοί, έχοντας 7 συντάγματα πεζικού (μαζί με αεροπορία, πυροβολικό και άρματα μάχης), επιτέθηκαν στο μέτωπο της 62ης Στρατιάς. Οι Γερμανοί απέτυχαν να προωθηθούν στον Βόλγα μέσω του εργοστασίου «Οδοφράγματα», γι' αυτό και προσπάθησαν να επεκταθούν βορείως του εργοστασίου, στην περιοχή του χωριού Σπαρτάνοφκα - παρ' ολ' αυτά, η επίθεση αυτή έληξε χωρίς επιτυχία, χάρη στην αντίσταση της περικυκλωμένης «ομάδας Γκόροχοφ» και του σοβιετικού πυροβολικού.

Εκείνη την ημέρα εκδόθηκε το διάταγμα για την ίδρυση κρατικής επιτροπής, η οποία θα αναλάμβανε την έρευνα και την αποκάλυψη των εγκλημάτων των Γερμανών στο έδαφος της ΕΣΣΔ.

Στις 3 Νοεμβρίου, οι στρατιώτες της 13ης φρουραρχικής μεραρχίας επιτέθηκαν και κατέλαβαν σημαντικά αμυντικά σημεία των Γερμανών στο κέντρο του Στάλινγκραντ - παράλληλα, η 64η Στρατιά πέρασε στην άμυνα, μετά τις επιθέσεις που ξεκίνησε στις 25 Οκτωβρίου. Στις 4 Νοεμβρίου, η 64η Στρατιά μετέφερε αρκετές δυνάμεις στην αριστερή πτέρυγα, για να ενωθεί με την 57η Στρατιά - παράλληλα, οι Σοβιετικοί κατάσκοποι ανέφεραν ότι ο Πάουλους συγκεντρώνει νέες δυνάμεις στο Στάλινγκραντ.

Στις 5 Νοεμβρίου, το Σοβιέτ Αντιπροσώπων των Εργαζομένων γιόρτασε την 25η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης σε ένα από τα ναυπηγεία της πόλης. Ο στρατηγός Σουμίλοφ, διοικητής της 64ης Στρατιάς, κατά τη διάρκεια του λόγου του, τόνισε τη βοήθεια των πολιτών στην άμυνα του Στάλινγκραντ. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, σε επιστολή του, έγραψε: «Επιτρέψτε μου να Σας εκφράσω, Κύριε Στάλιν, τα συγχαρητήρια μας για τη δοξασμένη, για αιώνες, άμυνα του Στάλινγκραντ και για την αποφασιστική αποτυχία της δεύτερης εκστρατείας του Χίτλερ στη Ρωσία».

Την επόμενη μέρα, οι υπερασπιστές του Στάλινγκραντ έλαβαν νέες μεραρχίες, ενώ οι Γερμανοί ετοίμαζαν αντιαρματικά και αντιπεζικά εμπόδια. Στις 7 Νοεμβρίου, ο Κομισάριος Αμύνης της ΕΣΣΔ εξέδωσε τη Διαταγή 345, στην οποία περιέγραψε την πορεία του Κόκκινου Στρατού το 1942, ενώ επίσης απαίτησε την «εκκαθάριση της σοβιετικής γης από τη χιτλερική βρώμα». Εκείνη την ημέρα, οι Γερμανοί προσπάθησαν να διαλύσουν τη σοβιετική άμυνα στα εργοστάσια «Κόκκινος Οκτώβρης» και «Οδοφράγματα», ωστόσο, η 95η μεραρχία των Σοβιετικών απώθησε τις γερμανικές επιθέσεις.

Στις 8 Νοεμβρίου, η μεραρχία του Λιούντνικοφ σταμάτησε επίθεση των γερμανικών αρμάτων μάχης και των γρεναδιέρων, αλλά, στις 9 Νοεμβρίου, η κατάσταση στο μέτωπο του Στάλινγκραντ χειροτέρευσε για τους Σοβιετικούς, καθώς ο Βόλγας πάγωσε - αυτό προκάλεσε προβλήματα στον εφοδιασμό των σοβιετικών μονάδων και στη μεταφορά των τραυματιών. Στις 10 Νοεμβρίου, στο επιτελείο της 57ης Στρατιάς διεξήχθη συνεδρία μεταξύ του Γενικού Επιτελείου της ΕΣΣΔ και της διοίκησης του Μετώπου του Στάλινγκραντ - εκεί συζητήθηκαν οι τελευταίες λεπτομέρειες της επιχείρησης «Ουρανός». Επίσης, εκείνη την μέρα έγινε γνωστό ότι τέθηκαν ξανά σε λειτουργία οι διαβάσεις στον Βόλγα.

Η Τέταρτη Πολιορκία της Πόλης (11 - 19 Νοεμβρίου)

Στις 8 Νοεμβρίου, ο Χίτλερ, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ενώπιον των βετεράνων του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, δήλωσε ότι στο Στάλινγκραντ έχουν μείνει λίγες εστίες αντίστασης. Στις 11 Νοεμβρίου, οι Γερμανοί επιχείρησαν μια τέταρτη πολιορκία, έχοντας στη διάθεση τους πέντε μεραρχίες πεζικού και δύο μεραρχίες τεθωρακισμένων, καθώς επίσης και ειδικές δυνάμεις που έφθασαν αεροπορικώς στο Στάλινγκραντ.

Από την άλλη πλευρά, η 62η Στρατιά είχε στη διάθεση της 47.000 στρατιώτες, 800 πυροβόλα και μονάχα 19 άρματα μάχης. Στο τέλος της ημέρας, οι Γερμανοί κατάφεραν να διαλύσουν την αντίσταση του 241ου συντάγματος πεζικού της 95ης μεραρχίας και να καταλάβουν τον νότιο τομέα του εργοστάσιου «Οδοφράγματα» - παράλληλα, η 62η Στρατιά χωρίστηκε στα τρία, με αποτέλεσμα η 138η μεραρχία του Λιούντνικοφ να βρεθεί περικυκλωμένη από 3 μεραρχίες των Γερμανών.

Στις 12 Νοεμβρίου, στις 12 το μεσημέρι, οι Γερμανοί επιτέθηκαν σε ολόκληρο το μέτωπο (500-700 χιλιόμετρα), ωστόσο, οι Σοβιετικοί απώθησαν τις γερμανικές επιθέσεις στην Μεζένσκαγια και στο εργοστάσιο «Κόκκινος Οκτώβρης» - μαζί με τους στρατιώτες, στην άμυνα του Στάλινγκραντ συμμετείχαν 75.000 εργάτες, μηχανικοί, γεωργοί, καθώς και αρκετοί νεαροί. Παράλληλα, ο Στάλιν έδωσε στον Ζούκοφ εξηγήσεις για τον ρόλο της αεροπορίας στην αντεπίθεση, δηλώνοντας πως «η αντεπίθεση θα πετύχει μόνο αν έχουμε την υπεροχή στον αέρα».

Την επόμενη μέρα, οι Γερμανοί κατάφεραν να προωθηθούν μονάχα 400 μέτρα στην περιοχή Μεζένσκαγια, ενώ στα άλλα σημεία του μετώπου, οι Σοβιετικοί απώθησαν τις γερμανικές επιθέσεις. Την ίδια ώρα, όπως αναφέρει ο Μπίβορ, το Κρεμλίνο συγκέντρωνε πληροφορίες για την ψυχολογική κατάσταση της 6ης Στρατιάς του φον Πάουλους - σύμφωνα με τον Μπίβορ, ο Στάλιν ήταν πολύ χαρούμενος όταν έβλεπε τις αναφορές των Γερμανών διοικητών, οι οποίοι έλεγαν ότι «για να ανεβεί το ηθικό των στρατιωτών, οι οποίοι έπεσαν σε απάθεια, έπρεπε να εφαρμοστούν διάφορα μέτρα.

Για παράδειγμα, ο στρατιώτης που βρέθηκε να κοιμάται εν ώρα υπηρεσίας θα εκτελείται επί τόπου». Στις 14 Νοεμβρίου, η 62η Στρατιά αντιστέκοταν σε 3 σημεία: στην περιοχή Ρίνοκ-Σπαρτάνοφκα (ομάδα Γκόροχοφ), στον ανατολικό τομέα του εργοστασίου «Οδοφράγματα» (138η μεραρχία του Λιούντνικοφ), ενώ οι κύριες δυνάμεις της στρατιάς αμύνονταν από την περιοχή του εργοστασίου «Κόκκινος Οκτώβρης» μέχρι την αριστερή ακτή του Βόλγα - γενικά, οι Γερμανοί είχαν φέρει τους Σοβιετικούς στις ακτές του Βόλγα.

Ωστόσο, δεν είχαν τις δυνάμεις να περάσουν τελείως τον ποταμό και να εισέλθουν στην πόλη. Εκείνη την ημέρα, η εφημερίδα του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος της Γερμανίας έγραφε τα εξής: «η μάχη παγκόσμιας σημασίας, η οποία διεξάγεται στο Στάλινγκραντ, μετατράπηκε σε σημαντική, αποφασιστική μάχη.

Οι συμμετέχοντες της μάχης του Στάλινγκραντ ξέρουν μονάχα μερικές από τις τρομακτικές λεπτομέρειες, χωρίς να μπορούν να αξιολογήσουν την κατάσταση και να δηλώσουν πως θα λήξει η μάχη....το Στάλινγκραντ είναι η πρώτη μεγάλη πόλη, οι υπερασπιστές της οποίας πολεμάνε μέχρι να καταρρεύσει και ο τελευταίος τοίχος. Οι Βρυξέλλες και το Παρίσι παραδόθηκαν. Ακόμα και η Βαρσάβα δέχθηκε να παραδοθεί. Αλλά, αυτός ο αντίπαλος δεν λυπάται την πόλη του. Η επίθεση μας, αν και έχουμε περισσότερες δυνάμεις, δεν είναι επιτυχής».

Στις 15 Νοεμβρίου, ο φον Πάουλους έλαβε το πάρακάτω τηλεγράφημα από τον Χίτλερ: «από την έμπειρη διοίκηση της 6ης Στρατιάς και των στρατηγών της, εγώ περιμένω, πως με τη συγκέντρωση των δυνάμεων μας θα φθάσουμε στις ακτές του Βόλγα, σε όλο το μήκος του Στάλινγκραντ». Παράλληλα, όμως, οι Σοβιετικοί (62η και 64η Στρατιά) κατάφεραν να σταματήσουν τις επιθέσεις των Γερμανών στην Μεζένσκαγια και στο Κουπορόσνογιε.

Στις 16 Νοεμβρίου, οι Γερμανοί ανάγκασαν τους Σοβιετικούς να υποχωρήσουν από το εργοστάσιο «Οδοφράγματα» και κατάφεραν να βγούν στον ποταμό Βόλγα από τα βορειοανατολικά της οδού Μεζένσκαγια. Παράλληλα, οι Σοβιετικοί πέταξαν τέσσερα πακέτα πολεμοφοδίων και τέσσερα πακέτα τροφίμων στο «νησί Λιούντνικοφ».

Την επόμενη μέρα, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στα χωριά Ρίνοκ και Σπαρτάνοφκα, όπου αμύνονταν η 124η και η 149η ταξιαρχία. Παράλληλα, ο Στάλιν έλαβε την αναφορά των εκπροσώπων του Γενικού Επιτελείου της ΕΣΣΔ, Αλεξάντερ Βασιλέφσκι και Νικολάι Βόρονοφ για την ετοιμότητα του Μετώπου του Στάλινγκραντ να περάσει στην αντεπίθεση - από την άλλη, ο φον Πάουλους έλαβε διαταγή από τον Χίτλερ να καταλάβει τουλάχιστον το εργοστάσιο πυροβολικών και τις πηγές μεταλλουργίας του Στάλινγκραντ. Στις 18 Νοεμβρίου, οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην περιοχή του εργοστασίου «Οδοφράγματα», καθώς επίσης και στα χωριά Ρίνοκ και Σπαρτάνοφκα.

Αποτέλεσμα αυτής της επίθεσης ήταν η αποδυνάμωση της αριστερής πτέρυγας της μεραρχίας του Λιούντνικοφ. Ωστόσο, η «ομάδα Γκόροχοφ» αντεπιτέθηκε και κατάφερε να διώξει τους Γερμανούς από το Ρίνοκ. Σύμφωνα με αρχεία του Γενικού Επιτελείου της ΕΣΣΔ, κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της μάχης του Στάλινγκραντ, ο Κόκκινος Στρατός έχασε 323.800 στρατιώτες. Από την άλλη, οι Γερμανοί έχασαν περίπου 700.000 στρατιώτες, 1000 άρματα μάχης, 2000 πυροβόλα και 1400 αεροσκάφη.

Η γερμανική επίθεση είχε αποδυναμώσει, ενώ οι Σοβιετικοί ήταν έτοιμοι να περάσουν στην αντεπίθεση - η επιχείρηση «Ουρανός» σήμαινε την έναρξη της δεύτερης φάσης της μάχης του Στάλινγκραντ και αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα του Ανατολικού Μετώπου και γενικά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

(ΜΕΡΟΣ Β')


* ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ : ΜΕΡΟΣ Α' - ΜΕΡΟΣ Γ'

ΠΗΓΕΣ :

(1) : http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CF%87%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A3%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%B9%CE%BD%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%BD%CF%84



ΜΕΡΟΣ Α' : http://greekworldhistory.blogspot.gr/2013/02/blog-post_3.html

ΜΕΡΟΣ Β' : http://greekworldhistory.blogspot.gr/2013/02/blog-post_4.html

ΜΕΡΟΣ Γ' : http://greekworldhistory.blogspot.gr/2013/02/blog-post_5.html