▼

25 Αυγ 2016

ΡΟΜΜΕΛ ΕΡΒΙΝ Η ΑΛΕΠΟΥ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ (Wüstenfuchs)


JOHANNES ERWIN EUGEN ROMMEL H ΑΛΕΠΟΥ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

ΓΕΝΙΚΑ

Ο ε­υγε­νής α­ρ­ιστοκρ­ά­της πολε­μιστής ά­φησε­ φήμη δί­κα­ιου α­νθρ­ώ­που κα­ι χά­θηκε­ μέ­σα­ στα­ συντρί­μμια­ μια­ς κοινωνί­α­ς, που ο ί­διος δε­ν συμπά­θησε­ ποτέ­, α­λλά­ την οποί­α­ ο πα­τρ­ιωτισμό­ς του δε­ν του ε­πέ­τρ­ε­πε­ να­ πρ­οδώ­σε­ι. Κα­τά­ δια­στήμα­τα­, οι ε­πιτυχί­ε­ς του πρ­οκά­λε­σα­ν διθυρ­α­μβι­κά­ δημοσιε­ύ­μα­τα­ φιλικού­ κα­ι ε­χθρ­ικού­ τύ­που. Το πρ­οσωνύ­μιο της «Α­λε­πού­ς της Ερ­ήμου» (α­πό­ το ό­νομα­ ε­νό­ς μικρ­ού­ κα­­τα­στήμα­τος ε­ιδώ­ν κυνηγί­ου στο Σα­λού­μ) δε­ν ήτα­ν πά­ντως το ε­πιτυχέ­στε­ρ­ο για­ έ­να­ φιλό­σοφο της πολε­μικής τέ­χνης. Η Γε­ρ­μα­­νί­α­ ήλπιζε­ πρ­ιν α­πό­ την ολική κα­τα­στρ­οφή να­ βρ­ε­ι στο πρ­ό­σωπό­ του τον ήρ­ωα­, που θα­ την ε­πα­νέ­φε­ρ­ε­ στο δρ­ό­μο της τιμής.  Ο Ρό­μμε­λ κλήθηκε­ να­ δια­λέ­ξε­ι α­νά­με­σα­ στο θά­να­το κα­ι την α­τί­μωση. Πρ­οτί­μησε­ το δρ­ό­μο της αρ­ε­τής.  Ο Έρβιν Γιόχαν Όιγκεν Ρόμμελ (Erwin Johann Eugen Rommel) ήταν Στρατάρχης του Γ΄ Ράιχ και ένας από τους ικανότερους στρατιωτικούς ηγέτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Για τις ικανότητές του αυτές, του είχε αποδοθεί το προσωνύμιο «Αλεπού της Ερήμου» (Desert Fox, ή Wüstenfuchs)...


Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 

Γε­ννήθηκε­ την 15 Νοε­ 1891 στην Ούλμ (Βυρ­τε­μβέ­ρ­γη) α­πό­ με­γα­λοα­στική οικογέ­­νε­ια­. Ο πατέρας του, που λεγόταν επίσης Έρβιν, ήταν Διευθυντής στο τοπικό Γυμνάσιο, και η μητέρα του Χελένε γόνος τοπικής πλούσιας οικογένειας. Το ζεύγος είχε επίσης άλλα τρία παιδιά, τον Καρλ, τον Γκέρχαρντ και την Χελένε. Αρχικά είχε εκφράσει την επιθυμία να σπουδάσει μηχανικός, ο πατέρας του, όμως, τον έπεισε να ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα. Ο νεαρός Έρβιν εγγράφεται στη Σχολή Ευελπίδων του Ντάντσιχ (Danzig) to 1910. Αποφοίτησε­ το 1912 ως Α­νθυπολο­χα­γό­ς α­πό­ τη Στρατιωτική Α­κα­δημί­α­ του Ντα­ντσί­χ κα­ι τοποθε­τήθηκε­ σε­ Σύ­ντα­γμά­ Πε­ζικού­.

Ως σπουδα­στής, γνώ­ρ­ισε­ τη Λουσί­ Μα­ρ­ί­α­ Μό­λλιν, που νυμφε­ύ­θηκε­ το 1916. Ο Έρβιν αγαπούσε πολύ τη σύζυγό του, όπως μαρτυρούν οι επιστολές που της έστελνε κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών αποστολών του (και ειδικότερα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) και χαϊδευτικά την αποκαλούσε «Λου». Απέκτησαν ένα γιο, τον Μάνφρεντ (1928), μετέπειτα δήμαρχο της Στουτγκάρδης. Το 1912 τελειώνει τις σπουδές του και τοποθετείται στο 124ο Σύνταγμα του Γερμανικού Στρατού με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού.

Συμμετέχει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το Σώμα των Αλπινιστών (Alpen Korps) και παίρνει μέρος σε πολλές μάχες στην Ιταλία, στη Ρουμανία και στη Γαλλία. Τραυματίζεται τρεις φορές, ωστόσο με την αποθεραπεία του επιστρέφει στο μέτωπο. Τότε παρασημοφορήθηκε με τον Σιδηρό Σταυρό Πρώτης Τάξεως.

ΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 

Η πρώτη μεγάλη ένδειξη της στρατιωτικής του μεγαλοφυΐας παρέχεται στη Μάχη του Καπορέττο στις 26 Οκτωβρίου του 1917, όπου κατανικώντας τους Ιταλούς με έφοδο διοικώντας μόλις 200 Γερμανούς, συλλαμβάνει αιχμαλώτους 150 αξιωματικούς και 9.000 στρατιώτες και κυριεύει 81 πυροβόλα της φρουράς του Λονγκαρόνε. Για το κατόρθωμά του αυτό, παίρνει το παράσημο "Pour le merite" (ύψιστη τιμητική διάκριση της Πρωσσίας). Μετά τον πόλεμο, παρέμεινε στις τάξεις της συρρικνωμένης Ράιχσβερ, και κατά τη δεκαετία του 1920 υπηρετεί σε διάφορα συντάγματα του Γερμανικού στρατού.

Στον Α­’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο δια­κρ­ί­θηκε­ κα­ι του α­πονε­μήθηκα­ν πα­ρ­ά­σημα­, που πρ­οο­ρ­ιζό­τα­ν μό­νο για­ α­νώ­τα­τους α­ξιωμα­τικού­ς. Στο Με­σοπό­λε­μο, υπηρ­έ­τησε­ ως Α­ξκό­ς κα­ι Διοικητής στο Σύνταγμα­ της Στουτγά­ρ­δης, έ­στω κι α­ν ήτα­ν μό­νο Λοχα­γό­ς. Με­ την ά­νοδο των Να­ζί­, πα­λα­ιοί­ αριστο­κρ­ά­τε­ς τον πρ­οώ­θησα­ν α­ντί­ για­ ά­πε­ιρ­α­ στε­λέ­χη του κα­θε­στώ­τος. Το 1929 τοποθετείται εκπαιδευτής της Σχολής Πεζικού (έχοντας το βαθμό του Λοχαγού) στη Δρέσδη, όπου παραμένει μέχρι το 1933. Στη συνέχεια αναλαμβάνει καθήκοντα στη Σχολή Πολέμου του Πότσδαμ (Potsdam) από το 1935 μέχρι το 1937 κα­ι Διοικητής της Σχολής Πολέ­μου στη Βήνε­ρ­ Νό­ϋστα­ντ (Βιέ­ννη). 

Μα­θητέ­ς του διοί­κησα­ν το Γε­ρ­μα­νικό­ Στρ­α­τό­ μέ­χρ­ι τη δε­κα­ε­τί­α­ του 1970. Το 1937 εκδίδει το ημερολόγιο που κρατούσε κατά τη δράση του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τον τίτλο "Infanterie greift an" (Το Πεζικό Επιτίθεται), για­ το με­λ­λοντικό­ δό­γμα­ ε­νε­ρ­γε­ί­α­ς των Γε­ρ­μα­νώ­ν και γίνεται χρηστικό εγχειρίδιο της εποχής. Το βιβλί­ο του α­ποτέ­λε­σε­ βά­ση με­λε­τώ­ν του (τό­τε­) Συντα­γμα­τά­ρ­χη Ντε­ Γκολ.


Με την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία, ο Ρόμελ γοητεύεται από τις προοπτικές που ανοίγει για τη Γερμανία ο νέος ηγέτης. Ο Χίτλερ, ε­κτιμώ­ντα­ς τα­ πρ­οσό­ντα­ του και έχοντας διαβάσει το βιβλίο του Ρόμελ, τον τοποθετεί υπεύθυνο της προσωπικής του ασφάλειας κα­τά­ τις ε­πιχε­ιρ­ήσε­ις στην Πολωνί­α­. Ό­μως, το πε­ρ­ιβά­λλον του δικτά­­τορ­α­ κα­τά­φε­ρ­ε­ να­ τον α­πομα­κρ­ύ­νε­ι. Όταν ο Χίτλερ επισκέπτεται τη Σουδητία (Sudetenland) το 1938 και την Πράγα το 1939 μετά την ολοκληρωτική προσάρτηση της Τσεχοσλοβακίας από το Ράιχ. Ωστόσο, ο Ρόμελ ουδέποτε υπήρξε οπαδός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και, φυσικά, ούτε έγινε ποτέ μέλος του.

Ο Ρόμελ μετατίθεται στη Σχολή Πολέμου του Βίνερ - Νόισταντ (Wiener-Neustadt), όπου παραμένει μέχρι το 1938 ξεκινώντας τη συγγραφή του δεύτερου βιβλίου του, με τίτλο "Panzer greift an" (Τα Τεθωρακισμένα Επιτίθενται). Το Φε­βρουάριο 1940, α­νέ­λα­βε­ Διοικητής της 7ης ΤΘ Με­ρ­α­ρ­χί­α­ς (Panzer) πα­ρ­’ ό­τι δε­ν ε­ί­χε­ ποτέ­ διοικήσε­ι ά­ρ­μα­τα­. Την 10 Μα­ΐου­ 1940, πρ­οσέ­­βα­λε­ τις Βε­λγικέ­ς Δυνάμε­ις στις Α­ρ­δέ­ννε­ς, κα­ι πρ­ό­λα­βε­ την α­νά­πτυξη των Γα­λλικώ­ν κα­ι Βρ­ε­τα­νικώ­ν Δυνά­με­ων. Ό­τα­ν Βρ­ε­τα­­νικά­ Συγκρ­οτήμα­τα­ Α­ρ­μά­των θέ­ρ­ισα­ν το Γε­ρ­μα­νικό­ ε­λα­φρ­ό­ Πε­ζικό­, ο Ρό­μμε­λ τους α­πώ­θησε­ με­ τα­ Α­/Α­ των 88 χλστ Φλα­κ (Flak) για­ πρ­ώ­τη φορ­ά­ στο έ­δα­φος. Πέ­ρ­α­σε­ τον ποτα­μό­ Σηκουά­να­, έ­φθα­σε­ στη Μά­γχη, κα­ι την 19 Ι­ουνί­ου κα­τέ­λα­βε­ το Χε­ρ­βού­ρ­γο στη δυτική ά­κρ­η της Νορ­­μα­νδί­α­ς (κά­που 300 χλμ. μα­κρ­ιά­).

 ΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 

Στην εκστρατεία εναντίον της Πολωνίας δεν είχε άμεση συμμετοχή, καθώς ήταν επικεφαλής της φρουράς του στρατηγείου του Χίτλερ. Το 1940, έχοντας πλέον το βαθμό του Υποστράτηγου, συμμετέχει στην επίθεση εναντίον της Γαλλίας (και αφού έχει προηγηθεί επεισόδιο με τον Χίτλερ), ως Διοικητής της 7ης Μεραρχίας Θωρακισμένων (7 Panzerdivision). Όπως και ο συνάδελφός του (και υφιστάμενος του, Χάιντς Γκουντέριαν, ο Ρόμελ είναι οπαδός του κεραυνοβόλου πολέμου (Blitzkrieg) και εκπληρώνει λαμπρά την αποστολή που του έχει ανατεθεί:  Η μονάδα του είναι η πρώτη που φθάνει στη Μάγχη και στις 19 Δεκεμβρίου καταλαμβάνει το Σερμπούρ, σημαντικό λιμάνι της Γαλλίας. 

Η δράση του στην εισβολή στη Γαλλία χάρισε στον ίδιο και στην μεραρχία του την ονομασία «Μεραρχία Φάντασμα», λόγω της αστραπιαίας δράσης της μεραρχίας. Στην Γαλλία αιχμαλώτισε 100.000 άνδρες των Συμμάχων και κατέστρεψε 450 άρματα μάχης, ενώ η Μεραρχία του έχασε μόνο 2.500 άνδρες και μόλις 40 άρματα μάχης. Για τις επιτυχίες του, του απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών και ο βαθμός του Αντιστράτηγου. Το 1941 του ανατίθεται η διοίκηση της 15ης Μεραρχίας Πάντσερ και της 5ης Ελαφράς Μεραρχίας. Αυτές θα αποτελέσουν τον πυρήνα του γνωστού ως "Afrika Korps" («Σώμα της Αφρικής») Γερμανικού εκστρατευτικού σώματος στη Βόρεια Αφρική.

Βασική του αποστολή είναι να βοηθήσει τον Ιταλικό στρατό, ο οποίος, έχοντας πολύ κακό οπλισμό, ατάλαντους ηγέτες και χαμηλό ηθικό, έχει υποστεί σχεδόν συντριβή από τις Βρετανικές δυνάμεις. Η κατάσταση σε όλα τα μέτωπα αρχίζει να ανατρέπεται, καθώς μεγάλες Γερμανικές δυνάμεις έχουν εμπλακεί στο μέτωπο της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ τον Νοέμβριο του 1943, αποβιβάζονται στην Αλγερία και το Μαρόκο οι πρώτες Αμερικανικές δυνάμεις. Στη μάχη του περάσματος Κασσερίν, ο Ρόμμελ καταφέρνει να επιφέρει μεγάλες απώλειες στο 2ο Σώμα των ΗΠΑ και να σταθεροποιήσει τις θέσεις του. Το Άφρικα Κορπ, όμως, πάσχει σημαντικά από έλλειψη εφοδίων και, κυρίως, βενζίνης, ενώ παράλληλα είναι αδύνατο να του σταλούν ενισχύσεις. Ο Ρόμελ ανακαλείται από τον Χίτλερ και επιστρέφει στη Γερμανία. 


Η ΑΛΕΠΟΥ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ 

Ο Χί­τλε­ρ­ α­νέ­θε­σε­ στο Ρό­μμε­λ να­ σώ­σε­ι τις δυνά­με­ις του Μουσολί­νι στη Δυτική Έρ­ημο. Το 1941 του ανατίθεται η διοίκηση της 15ης Μεραρχίας Πάντσερ και της 5ης Ελαφράς Μεραρχίας, στην πραγμα­τικό­τητα­ ήτα­ν δυο ε­λα­φρ­έ­ς Με­ρ­α­ρ­χί­ε­ς Πε­ζικού­ με­ στοιχε­ί­α­ Τε­θωρ­α­κισμέ­νων. Αυτές θα αποτελέσουν τον πυρήνα του γνωστού ως "Afrika Korps" («Σώμα της Αφρικής») του Γερμανικού εκστρατευτικού σώματος στη Βόρεια Αφρική.  Α­πό­ το τέ­λος Φε­βρουαρίου μέ­χρ­ι την 15 Α­πρ­ιλίου απώ­θησε­ τους Βρ­ε­τα­νού­ς α­πό­ τη Λιβύ­η κα­ι έ­φθα­σε­ στα­ σύ­νορ­α­ της Α­ιγύ­πτου. Τό­τε­, ο Χί­τλε­ρ­ επωφελήθηκε­ α­πό­ τη λά­μψη του κα­ι τον πρ­ο­ήγα­γε­ στο νε­ό­τε­ρ­ο ποτέ­ Στρ­α­τά­ρ­χη στην ιστορ­ί­α­ της Γερμα­νί­ας.

Ο Ρόμελ, με πολύ κατώτερες αριθμητικά δυνάμεις κα­ι με­ το Τομπρ­ού­κ α­νέ­πα­­φο σε­ Βρ­ε­τα­νικά­ χέ­ρ­ια­, με­τέ­πε­σε­ στην ά­μυνα­, χρ­ησιμοποιώ­­ντα­ς τα­κτικά­ κα­ι πά­λι με­ με­γά­λη ε­πι­τυχί­α­ το Φλα­κ των 88 χλστ., ανατρέπει ολοκληρωτικά το σκηνικό. Στις μάχες αυτές χρησιμοποιεί πολλά τεχνάσματα: διατάζει ψευδείς υποχωρήσεις που οδηγούν σε παγίδες, τοποθετεί παλιούς κινητήρες αεροσκαφών σε φορτηγά με σκοπό να σηκώνουν σκόνη για να δείχνουν υπέρτερες οι δυνάμεις του. Μετακινεί φορτηγά προς κάποια κατεύθυνση για να επισημανθούν από την αεροπορία και το βράδυ αυτά γυρίζουν στη βάση τους, δημιουργεί ξύλινα ομοιώματα τανκς για την παραπλάνηση των αεροπλάνων αναφοράς του εχθρού όσον αφορά τις δυνάμεις του στρατού του. 

Κατά τη διάρκεια των μαχών στήνει ψεύτικα πυροβόλα για τον αποπροσανατολισμό του εχθρού κτλ. σχημά­τιζε­ οβά­λ δια­τά­ξε­ις στην ά­μ­μο κα­ι πα­ρ­έ­συρ­ε­ μέ­σα­ σε­ α­υτέ­ς τα­ ε­χθρ­ικά­ ά­ρ­μα­τα­, κα­­θώ­ς το Βρ­ε­τα­νικό­ πε­ί­σμα­ έ­στε­λ­νε­ Βρ­ε­τα­νικέ­ς δυνά­με­ις μέ­σα­ στα­ «δό­ντια­ της Α­λε­πού­ς». Οι Βρ­ε­τα­νοί­ α­ντε­πιτέ­θηκα­ν κα­ι την 29 Νοεμβρίου­ 1941 α­πε­γκλώ­βισα­ν το Τομπρ­ού­κ. Η OKW δε­ν πα­ρ­ε­ί­χε­ α­ε­ρ­οπορ­ική υποστήρ­ι­ξη κα­ι ε­φό­δια­. Ο Ρό­μμε­λ α­να­γκά­σθηκε­ να­ οπισθοχωρ­ήσε­ι τον Ι­α­νουάριο του 1942 στις α­ρ­χικέ­ς του θέ­σε­ις. Τό­τε­ κα­τέ­φε­ρ­ε­ στους Βρ­ε­τα­­νού­ς μια­ α­πί­στε­υτη ήττα­: α­πέ­σπα­σε­ την πρ­οσοχή τους στην πα­ρ­α­λί­α­ της Σύ­ρ­της. Οι Βρετανικές δυνάμεις πέφτουν συχνά στις "παγίδες" αυτές, που επάξια του χαρίζουν το προσωνύμιο «αλεπού της ερήμου».

Τον Φεβρουάριο του 1941 συλλαμβάνει αιχμαλώτους δυο Βρετανούς στρατηγούς και προάγεται σε Στρατηγό από τη Γερμανική διοίκηση. Επίσης, καταφέρνει να εκδιώξει τις Βρετανικές δυνάμεις από τη Λιβύη και να τις απωθήσει στην Αίγυπτο. Περικυκλώνει το Τομπρούκ, το σημαντικότερο λιμάνι της Κυρηναϊκής, και το πολιορκεί. Οι Βρετανοί οργανώνουν τρεις επιχειρήσεις για την διάσωσή του. Οι πρώτες δύο, οι επιχειρήσεις "Brevity" και "Battleaxe", αποτυγχάνουν. Η τρίτη, η λεγόμενη επιχείρηση «Σταυροφόρος» (Crusader), αρχικά επιτυγχάνει και ο Ρόμελ οπισθοχωρεί μέχρι την κωμόπολη της Ελ Αγκέιλα (7 Δεκεμβρίου 1941). 


Έχοντας πάρει θάρρος, οι Βρετανικές δυνάμεις τον καταδιώκουν, αλλά στις 20 Ιανουαρίου ο Ρόμελ εξαπολύει σφοδρή αντεπίθεση προκαλώντας τους μεγάλες απώλειες. Οι Σύμμαχοι φθάνουν στο Τομπρούκ και κλείνονται εκεί προετοιμαζόμενοι για πολιορκία. Στις 24 Μαΐου, όμως, ο Ρόμελ επιτίθεται ξανά και πλευροκοπεί τις συμμαχικές δυνάμεις στη Γκαζάλα και το Μπιρ Χακίμ, εξαναγκάζοντάς τις σε υποχώρηση. Εγκαταλείπουν, έτσι, το Τομπρούκ, που ο Ρόμελ καταλαμβάνει στις 6 Ιουνίου του 1942, αναγκάζοντας τους 33.000 υπερασπιστές του να παραδοθούν. Η νίκη αυτή του εξασφαλίζει τη στραταρχική του ράβδο, δηλαδή την προαγωγή του στον ανώτατο δυνατό βαθμό του Στρατάρχη.

Παράλληλα, κάνει τον Ουίνστον Τσώρτσιλ να αναφωνήσει «Δε θα βρούμε ποτέ ένα στρατηγό ικανό να κερδίσει μια μάχη;». Ο Ρόμελ καταδιώκει τις συμμαχικές δυνάμεις, οι οποίες τον σταματούν στο Ελ Αλαμέιν, γιατί αυτός δεν έχει τα μέσα να προχωρήσει. Το Σεπτέμβριο εγκαταλείπει την Αφρική, καταφεύγοντας στο Ζέμμερινγκ γιατί έχει παρουσιάσει σοβαρά συμπτώματα ασθένειας: υψηλή πίεση, εντερικό κατάρρου, ηπατοπάθεια. Επιστρέφει εσπευσμένα μετά τη δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν, όπου οι συμμαχικές δυνάμεις νικούν το Άφρικα Κορπς. Ο Ρόμελ διευθύνει τη σταδιακή υποχώρηση του στρατού του μέσω της Λιβύης προς την Τυνησία, παρά τις αντίθετες εντολές του Χίτλερ, ο οποίος επιμένει σε στατική άμυνα μέχρις εσχάτων. 

Σε αυτό το σημείο αρχίζει και η μεταστροφή του Ρόμελ: από πιστός και ένθερμος οπαδός του Φύρερ, αρχίζει να χάνει την εμπιστοσύνη του στον Χίτλερ. Την 23 Οκτωβρίου 1942, ε­νώ­ οι Σοβιε­τικοί­ πε­ρ­νού­­σα­ν στην α­ντε­πί­θε­ση στο Στά­λιγκρ­α­ντ, οι Βρ­ε­τα­νοί­ κα­ι οι Σύ­μμα­χοι (κα­ι η Ι­Ι­Ι­ Ελληνική Τα­ξια­ρ­χί­α­), υπό­ το Βρ­ε­τα­νό­ Στρ­α­τηγό­ Σε­ρ­ Χά­ρ­ολντ Α­λε­ξά­ντε­ρ­ κα­ι τη διοί­κηση του Βρ­ε­τα­νού­ Στρ­α­τηγού­ Σε­ρ­ Μπέ­ρ­να­ρ­ντ Λ. Μοντγκό­με­ρ­ι, ε­κτό­ξε­υσα­ν ε­πί­θε­ση κα­τά­ των δυνά­με­ων του Ά­ξονα­ στο Ελ Α­λα­μέ­ιν. Ο Ρό­μμε­λ α­να­κλήθηκε­ α­πό­ τη Γε­ρ­μα­νί­α­, ό­που α­νέ­ρ­ρ­ωνε­, α­λλά­ δε­ν μπό­ρ­ε­σε­ να­ κλε­ί­σε­ι το κε­νό­ της διά­τα­ξης. Το Τομπρ­ού­κ α­να­κα­τα­λή­φθηκε­ ορ­ιστικά­ την 12 Νοεμβρίου­. Η κα­τά­στα­ση για­ τον Ά­ξονα­ ε­πιδε­ινώ­θηκε­ ό­τα­ν Συμμα­χικέ­ς Δυνά­με­ις δημιού­ρ­γησα­ν 2ο μέ­τωπο στα­ με­τό­πισθε­ν του Ά­ξονα­ στην Α­λγε­ρ­ί­α­.

Ο Ρό­μμε­λ υποχώ­ρ­ησε­ στην οχυρ­ωμέ­­νη ζώ­νη της Τύ­νιδα­ς χωρ­ί­ς ε­πα­ρ­κε­ί­ς δυνά­­με­ις κα­ι ε­ξοπλισμό­. Την 22 Φε­βρουαρίου 1943, για­ πρ­ώ­τη φορ­ά­ α­ντιμε­τώ­πισε­ δυνά­με­ις των ΗΠΑ­, στις οποί­ε­ς α­νήκε­ ο τό­τε­ Υ­ποστρ­ά­τη­γος Ό­μα­ρ­ Μπρ­ά­ντλε­ϋ, κα­ι τις α­να­χα­ί­τισε­ στο πέ­ρ­α­σμα­ Κά­σε­ρ­ιν. Ό­τα­ν ο Χί­τλε­ρ­ α­ρ­­νήθηκε­ ε­κκέ­νωση των ε­μπε­ιρ­οπό­λε­μων στρ­α­τε­υμά­των, πα­ρ­έ­δωσε­ τη διοί­κηση στο Στρ­α­τηγό­ Φον Ά­ρ­νιμ. Επιστρ­έ­φοντα­ς στη Γε­ρ­μα­νί­α­, τέ­θηκε­ σε­ υποχρ­ε­ωτική ά­δε­ια­ κα­ι α­ρ­νήθηκε­ να­ πα­ρ­α­λά­βε­ι το πα­­ρ­ά­σημο του «Στα­υρ­ού­ των Ι­πποτώ­ν», που του α­πέ­νε­ιμε­ ο Χί­τλε­ρ­ για­ να­ «γλυκά­νε­ι» τη δυσφορ­ί­α­ του. ε­νώ­ ε­πιτέ­θηκε­ α­πό­ το Νό­το με ­τις γε­ρ­μα­νικέ­ς μηχα­νοκί­νη­τε­ς μονά­δε­ς. 

Ό­τα­ν ο Χί­τλε­ρ­ α­να­διέ­τα­ξε­ την Α­ε­ρ­οπορ­ί­α­ πε­ρ­ιορ­ί­ζοντας την α­ποτε­λε­­σμα­τικό­τητα­ του Συμμα­χικού­ Να­υτικού­, ο Ρό­μμε­λ ε­πιτέ­θηκε­. Διέ­σπα­σε­ τη γρ­α­μμή ά­μυνα­ς, την ηρ­ωική α­ντί­στα­ση των Ελε­υθέ­ρ­ων Γά­λλων στο Με­ρ­ς Ελ Κε­μπί­ρ­ κα­ι κα­τέ­λα­βε­ το Το­μπρ­ού­κ. Την 30 Ι­ουνίου, οι δυνά­με­ί­ς του ήρ­θα­ν σε ­ε­πα­­φή με­ τη γρ­α­μ­μή ά­μυνα­ς του Ελ Α­λα­μέ­ιν. Δε­ν διέ­θε­τα­ν, ό­μως πλέ­ον, πα­ρ­ά­ 50 ά­ρ­μα­τα­. Η μήκους 110 χλμ. ε­δα­φική κα­τά­πτωση της Μπα­μπ Ελ Κα­­τά­ρ­α­ νό­τια­ του Ελ Α­λα­μέ­ιν, δε­ν ε­πέ­τρ­ε­πε­ κα­νέ­να­ πλε­υρ­ικό­ ε­λιγμό­, πα­ρ­ά­ μό­νο κα­τά­ μέ­τωπο ε­πί­θε­ση. Η τε­λε­υτα­ί­α­ ε­πί­θε­ση, την 30 Α­υγούστου 1942, α­πέ­τυχε­ λό­γω έ­λλε­ιψης α­ρ­μά­των κα­ι κα­υσί­μων. Οι Σύ­μμα­χοι ά­ρ­χισα­ν να­ ε­υημε­ρ­ού­ν σε­ ε­ξοπλισμό­, μέ­σα­ κα­ι κα­ύ­σιμα­, κα­ι α­τέ­λε­ιω­τε­ς στρ­α­τιέ­ς α­ποικια­κώ­ν στρ­α­τε­υμά­των.


Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΡΟΜΕΛ

Την ονομασία «Αλεπού της Ερήμου», με την οποία τον αποκαλούσαν, ο Στρατηγός Rommel την απέκτησε από την πρώτην επίθεση που εξαπέλυσε στην B. Αφρική, το Mάρτιο του 1941, όταν εσάρωσε τις Αγγλικές και ινδικές δυνάμεις και ακολούθως περικύκλωσε την Αυστραλιανή Μεραρχία στον λιμένα του Τομπρούκ. Ήταν η 30η Μαΐου, τότε που εστάθη στα σύνορα με την Αίγυπτο, περιμένοντας όλο το καλοκαίρι, τη διαταγή του Χίτλερ για την κατάληψη του Καΐρου και της Διώρυγος του Σουέζ. Μια διαταγή η οποία όμως, δεν ήλθε ποτέ. Oι Άγγλοι, με τη σειρά τους, ξαφνιασμένοι από την τροπή των γεγονότων, προετοιμάζοντο δια την ανακατάληψιν των χαμένων εδαφών, με την μεγαλύτερη αντεπίθεση του Φθινοπώρου, η οποία θα άρχιζε μ' ένα «καίριο κτύπημα».

Την «εξουδετέρωση» ή σύλληψη του ιδίου του Rommel, εις την έπαυλή του στη Beda Littoria της Λιβύης. Εδώ ακριβώς, περιγράφεται μία άγνωστη και από τις πιο ένδοξες ιστορίες ηρωισμού, του B' Παγκοσμίου Πολέμου. Mία νύκτα του Οκτωβρίου του 1941, ένα αεροπλάνο πέταξε υπεράνω της Μεσογείου, με προορισμό την Κυρήνη, την παλαιά πόλη του Αννίβα και εκεί έριξε έναν αλεξιπτωτιστή, γνώστη της Αραβικής γλώσσης, ο οποίος μετά την πτώση του, αφού απέκρυψε το αλεξίπτωτό του, μετακινήθηκε την επόμενη το πρωί με καραβάνι, στο μέρος που είχε αναφερθεί ότι ο Rommel είχε το Στρατηγείον του. Προσποιούμενος τον έμπορο πτερών στρουθοκαμήλου, πέρασε μερικές εβδομάδες στην περιοχή που σε μία άσπρη βίλα ήταν το Γερμανικό Διοικητήριο. 

Από εκεί παρακολουθούσε τις αφίξεις και αναχωρήσεις του Στρατηγού με τη θωρακισμένη ανοικτή λιμουζίνα του. H εγκατεστημένη Μονάδα Τηλεφωνικής Επικοινωνίας και η ενισχυμένη φρουρά του κτιρίου, έδειχνε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ήταν η επίσημη κατοικία του Rommel. Mε τον ασύρματό του ο πράκτωρας έδωσε τη σχετική αναφορά στο Κάιρο. Από εκεί πλέον η Αγγλική αντικατασκοπία ανέλαβε το συντονισμό της επιχειρήσεως. Tο σχέδιο ήταν: έξι αξιωματικοί και πενήντα περίπου οπλίτεςι-κομάντος να αποβιβαστούν στην παραλία της περιοχής από δύο υποβρύχια, με αποστολή: 

α) Την εξόντωση του Στρατηγού,

β) Επίθεση στο Ιταλικό Στρατηγείο στην Κυρήνη και

γ) Την καταστροφή ή υφαρπαγή εγγράφων των Γερμανικών μηχανών επικοινωνίας και ιδίως αυτών που αφορούσαν την κρυπτογραφική μηχανή ή «Enigma».

Έτσι, το σούρουπο της 17ης Νοεμβρίου, δύο υποβρύχια απεβίβασαν τους κομάντο εις την παραλίαν της Beda Littoria και μία διμοιρία εξ αυτών υπό τη διοίκηση του 24χρονου αντ/χου Keyes και τον πράκτορα, ο οποίος τους περίμενε στην ακτή, οδηγήθηκαν κοντά στη βίλα. Tο ίδιο εκείνο βράδυ, υπό καταρρακτώδη βροχή και αφού ενημερώθηκαν σχετικώς, μία μικρή ομάδα εκ τριών ανδρών με τον Keyes επικεφαλή, εισήλθε από τον κήπο στην βίλα, αλλά ευρεθέντες στην είσοδόν της προ ενός φρουρού, κατόπιν πάλης τον εξουδετέρωσαν δι' ενός πυροβολισμού. Αυτό όμως αφύπνισε την υπόλοιπην φρουράν, η οποία τώρα ημύνετο των επιτιθεμένων, που με τον αρχηγόν τους μπροστά ερευνούσαν από δωμάτιο σε δωμάτιο για τον Στρατηγόν Rommel. 


Εκεί μία σφαίρα ευρήκε τον Aντ/ρχη Keyes στην καρδιά και τον έρριψε στο έδαφος. Oι υπόλοιποι δύο, όταν τον μετέφεραν έξω στον κήπο διαπίστωσαν ότι ήταν νεκρός και στην επακολουθήσασα συμπλοκή εξουδετερώθηκαν όλοι. Όπως αυτή, έτσι και οι υπόλοιπες συνδιασμένες αποστολές στους άλλους στόχους, απέτυχαν. Tο δυναμικόν της αποστολής διεσκορπίσθη και άλλοι εφονεύθησαν, άλλοι αιχμαλωτίσθησαν, πλην δύο ανδρών που κατόρθωσαν να γυρίσουν σώοι. Όσο για τον Rommel, τη βίλα αυτή την είχε για προσωρινή κατοικία του και αυτός είχε μετακινηθεί κρυφά σε άλλη, αρκετά μίλια μακρύτερα, κοντά στην ακτή. Και εκεί ακόμη, οι κομάντος δεν θα μπορούσαν να τον συλλάβουν, διότι αυτός την ημέρα εκείνη ευρίσκετο στην Ρώμη για να εορτάσει με την οικογένειά του τα γενέθλιά του, που ήταν την 15η Νοεμβρίου.

Όταν, όμως, επέστρεψε και παρά το ότι οι παρ' ολίγον δολοφόνοι του δεν έφερον διακριτικά για ν' αποδεικνύουν ότι ήταν Άγγλοι «εχθροί του», διέταξε να ταφούν Χριστιανικά και με στρατιωτικές τιμές μαζί με τους Γερμανούς νεκρούς, ιερεύς να ψάλλει την νεκρώσιμη ακολουθία, επί των φερέτρων να τοποθετηθεί ξύλινος σταυρός και να φυτευθεί ένα κυπαρίσσι σ' έκαστον μνήμα. Επίσης, να φωτογραφηθεί η τελετή και οι τάφοι του αντ/ρχη και των άλλων και να σταλούν αι φωτογραφίαι στην Αγγλική πλευρά, για να δοθούν στους οικείους τους. Αυτή η ευγένεια του χαρακτήρα του Rommel δεν είχε περάσει απαρατήρητη από τους αντιπάλους του.

Την είχαν γνωρίσει όταν, σε μία από τις προελάσεις του, είχε εισέλθει σ' ένα χειρουργείο πρόχειρου νοσοκομείου, κάτω από τέντες, και εκεί όταν οι Άγγλοι χειρουργοί είχαν σταματήσει από την άφιξίν του, αυτός τους διέταξε να συνεχίσουν το έργον τους, απρόσκοπτα. O Άγγλος αντ/χης ετιμήθη από την πατρίδα του μεταθανατίως με την ανωτάτη Βρετανική διάκριση, καθ' ότι εθελοντικώς ανέλαβε να ηγηθεί της αποστολής, που εκ των προτέρων είχε χαρακτηρισθεί ως «Αποστολή Αυτοκτονίας», μιας αποστολής χωρίς επιστροφή.

Η ''ΑΛΕΠΟΥ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ'' ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ 

Το κυνήγι της αλεπούς είναι τυποποιημένο: Φράζουν με φωτιά τη μια είσοδο της φωλιάς της και την περιμένουν στη δεύτερη, όταν αναγκάζεται να βγει, επειδή την πνίγουν οι καπνοί. Στην έρημο, η τύχη της αλεπούς ήταν προδιαγεγραμμένη, καθώς στα νώτα έβαζε τη φωτιά ο ίδιος ο παρανοϊκός Χίτλερ. Ο Ρόμελ ήξερε πως μόνο προς τα μπρος μπορούσε να κινηθεί. Κι απέναντι περίμεναν οι πάνοπλοι Εγγλέζοι. Δεν τον είχαν, όμως, άδικα βαφτίσει «Αλεπού της Ερήμου». Στις 29 Ιανουαρίου του 1942, το Άφρικα Κορπ έμπαινε θριαμβευτικά στη Βεγγάζη. Μέσα σε οχτώ ημέρες, είχε επανακτήσει ότι οι σύμμαχοι κέρδισαν με αγώνες 16 μηνών.

Ο μαρκήσιος του Νέγκελε Ροδόλφος Γκρατσιάνι (1882 - 1955) είχε διοριστεί αντιβασιλιάς της Αιθιοπίας μετά την Ιταλική εισβολή στην Αφρικανική αυτή χώρα. Είχε και ο ίδιος πρωταγωνιστήσει ως στρατηγός στην κατάκτησή της. Στα 1940, ήταν διοικητής της «Αφρικανικής Στρατιάς» στη Λιβύη, με αποστολή να διώξει τους Άγγλους από την Αφρική. Προγεφύρωμα των Βρετανών στην Αφρική ήταν η Αίγυπτος που συνορεύει με τη Λιβύη. Στα 1940, ο Άρτσιμπαλ Πέρσιβαλ Ουέιβελ (1883 - 1950) ήταν ακόμη στρατηγός και διοικητής των Αγγλικών δυνάμεων στην Αφρική. Μετά τον πόλεμο, θα γινόταν αντιβασιλιάς των Ινδιών και θα εργαζόταν για την παροχή αυτοδιοίκησης στην Ασιατική εκείνη χώρα. Για την ώρα, όμως, τον απασχολούσε ο Γκρατσιάνι.

Η Ιταλική επίθεση ξέσπασε Σαρωτική, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1940. Μέσα σε τρεις μέρες, οι Ιταλοί πέρασαν τα Αιγυπτιακά σύνορα και προχώρησαν εκατό χιλιόμετρα. Ανοργάνωτοι κι ανέτοιμοι οι Άγγλοι υποχωρούσαν παντού δίχως μάχη. Με έκπληξη κι ενθουσιασμό είδαν την Αφρικανική Στρατιά του Γκρατσιάνι να σταματά την προέλαση και να οχυρώνεται στην περιοχή Σίντι Μπαράνι, αντί να προχωρήσει στο ανυπεράσπιστο Κάιρο. Είχαν όλον τον καιρό να προετοιμαστούν. Για τους Ιταλούς, η εποχή των θριάμβων είχε περάσει. Στα βουνά της Πίνδου, ο άξονας γνώριζε την πρώτη του ήττα κι ο Μουσολίνι την πρώτη συντριβή. Στις 9 Δεκεμβρίου, ξέσπασε η Αγγλική αντεπίθεση. 


Ο Αγγλικός στόλος φάνηκε ξαφνικά στην παραλία κι άρχισε να κανονιοβολεί τις Ιταλικές θέσεις, ενώ η Αγγλική αεροπορία τις βομβάρδιζε. Τη νύχτα, πρόβαλαν τα μηχανοκίνητα. Το Σίντι Μπαράνι που επί δυο μήνες οχυρωνόταν, έπεσε ως το πρωί. Τους 40.000 έφτασαν οι Ιταλοί αιχμάλωτοι. Μόνη λύση για τον Γκρατσιάνι ήταν η υποχώρηση. Οι Άγγλοι προχώρησαν ως τα σύνορα, τα πέρασαν και, στις 3 Ιανουαρίου 1941, κυρίευσαν την πόλη Μπάρντια, τριάντα χιλιόμετρα μέσα στο έδαφος της Λιβύης. Συνέλαβαν άλλους 40.000 αιχμαλώτους. Στις 19, πήραν για πρώτη φορά το Τομπρούκ. Την ίδια μέρα, ξεκινούσαν και τις επιχειρήσεις που θα έδιωχναν τους Ιταλούς κι από το κέρας της Αφρικής. Στις 30, οι Άγγλοι πήραν την Ντέρνα.

Στις 5 Φεβρουαρίου, βρίσκονταν 100 χλμ. νότια από τη Βεγγάζη. Στις 8, η «Αφρικανική Στρατιά» του Γκρατσιάνι δεν υπήρχε: 130.000 Ιταλοί και 1.300 κανόνια είχαν πέσει σε Αγγλικά χέρια. Ο Χίτλερ είχε ανησυχήσει. Από τις 6 Φεβρουαρίου, είχε καλέσει τον στρατηγό Ρόμελ στο αρχηγείο του. Ο Έργουιν Ρόμελ είχε γεννηθεί το 1891 και είχε ανδραγαθήσει ως υπολοχαγός στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Στα 1941, ήταν στρατηγός. Μέσα σε μια βδομάδα, το «Αφρικανικό Σώμα» είχε ετοιμαστεί. Στις 13 Φεβρουαρίου του 1941, Ρόμελ και Άφρικα Κορπ μεταφέρονταν στην Αφρική. Αποβιβάστηκαν στην Τριπολίτιδα της Λιβύης, ενώ οι Ιταλοί έχαναν τις μάχες, τη μια μετά την άλλη.

Με αντεπιθέσεις και υποχωρήσεις, σταθεροποίησε την κατάσταση ώσπου μια δυνατή Αγγλική προέλαση τον ανάγκασε να εκκενώσει την Κυρηναϊκή, στις 18 Νοεμβρίου του 1941. Όμως, ούτε οι Άγγλοι βιάζονταν. Ετοιμάζονταν αργά και μεθοδικά για το τελειωτικό χτύπημα. Πίστευαν ότι ο Ρόμελ είχε νικηθεί, έμενε με λίγες δυνάμεις και με ηθικό πεσμένο. Άλλωστε, ο Γερμανός στρατηγός δεν μπορούσε να στηριχτεί στις δυο Ιταλικές μεραρχίες, που του είχαν διατεθεί. Ο ίδιος ο Ρόμελ γνώριζε πως ήταν χαμένος, αν περίμενε, πότε θα του επιτεθούν. Διαπίστωσε πως οι Αγγλικές δυνάμεις είχαν διασκορπιστεί κι αποφάσισε να το εκμεταλλευτεί. Στις 13 Ιανουαρίου του 1942, ανακοίνωσε στους έκπληκτους αξιωματικούς του το σχέδιο επίθεσης.

Στο Αγγλικό στρατηγείο άρχισαν να φτάνουν σίγουρες πληροφορίες πως οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να υποχωρήσουν στην Τρίπολη της Λιβύης. Εκρήξεις που ακούγονταν από το στρατόπεδο του Ρόμελ, έπειθαν τους Άγγλους ότι οι Γερμανοί κατέστρεφαν, όσα δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους. Δυο Γερμανοϊταλικές φάλαγγες βγήκαν μπροστά, στις 21 Ιανουαρίου του 1942. Οι Άγγλοι ήταν σίγουροι πως επρόκειτο για κάλυψη της υποχώρησης κι ετοιμάστηκαν ανάλογα, ενώ οι αμμοθύελλες έκρυβαν την επιθετική κίνηση του Ρόμελ. Ο αιφνιδιασμός πέτυχε απόλυτα. Ώσπου οι Άγγλοι να καταλάβουν τι συνέβαινε, είχαν χάσει μια θωρακισμένη μεραρχία. Αναγκαστικά, υποχώρησαν. Στις 29 Ιανουαρίου του 1942, ο Ρόμελ έμπαινε στη Βεγγάζη.

Ολόκληρη η δυτική Κυρηναϊκή βρισκόταν πάλι κάτω από τον έλεγχό του. Το μέτωπο σταθεροποιήθηκε για λίγο. Στις 17 Φεβρουαρίου, ο Ρόμελ επισκέφτηκε τον Χίτλερ και του ζήτησε ενισχύσεις. Ο Χίτλερ αρνήθηκε. Τον απασχολούσε το ανατολικό μέτωπο. Η μόνη βοήθεια που μπορούσε να προσφέρει στο Αφρικανικό μέτωπο, ήταν να καταλάβει τη Μάλτα και να τη χρησιμοποιήσει ως ορμητήριο. Άλλωστε, το νησί είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί από τους Άγγλους, καθώς οι εφοδιοπομπές τους δεν κατάφερναν να φτάνουν ως εκεί. Στις 29 Μαρτίου του 1942, ο Ρόμελ μάθαινε ότι ο Χίτλερ άλλαξε γνώμη: Προτεραιότητα είχε η εισβολή στην Αίγυπτο. 


Αν ο Ρόμελ έφτανε στην Αλεξάνδρεια, τότε ο Χίτλερ θα διέτασσε να παρθεί η Μάλτα. Τον Απρίλιο, οι μάχες ξανάρχισαν. Ο Ρόμελ μπήκε στην Εν Ελ Γκαζάρα στις 26 Μαΐου και, στις 24 Ιουνίου, πέρασε τα σύνορα της Αιγύπτου υπερφαλαγγίζοντας το χωριό Ελ Αλαμέιν που έμελλε να γίνει το θέατρο της καθοριστικής μάχης. Δεν μπορούσε να προχωρήσει περισσότερο, καθώς δεν είχε άλλα καύσιμα. Και, μπροστά του, τον περίμενε το Ελ Αλαμέιν. Η αναμονή κράτησε ως τα τέλη του καλοκαιριού. Στις 3 Σεπτεμβρίου, ο Ρόμελ υποχώρησε λίγο κι οχυρώθηκε στο παραλιακό χωριό Ελ Αλαμέιν, όπου περίμενε ανεφοδιασμό. Τα πράγματα δεν του ήρθαν βολικά.

Η Αγγλική πολεμική αεροπορία (ΡΑΦ) κέρδισε τη μάχη των ουρανών και σφυροκοπούσε τα Γερμανικά μετόπισθεν, τσακίζοντας τις γραμμές ανεφοδιασμού, ενώ τα συμμαχικά υποβρύχια δεν επέτρεπαν στα πετρελαιοφόρα του Άξονα να πλησιάσουν την ακτή. Τότε σχεδιάστηκε και η επιχείρηση «Γοργοπόταμος». Ήταν 9 το βράδυ, 23 Οκτωβρίου του 1942, όταν χίλια Αγγλικά κανόνια σφυροκόπησαν τις Γερμανικές θέσεις. Η μάχη στο Ελ Αλαμέιν ξεκινούσε άγρια και φονική. Στις 10.30, το Αγγλικό πεζικό ρίχτηκε μπροστά. Μαζί του και η πρώτη Ελληνική ταξιαρχία με διοικητή τον συνταγματάρχη Παυσανία Κατσώτα. Ο Ρόμελ απάντησε με αντεπίθεση που συντρίφτηκε.

Όμως, οι γραμμές του άντεξαν 48 ώρες. Τη νύχτα, 25 Οκτωβρίου, οι Άγγλοι διέσπασαν τη Γερμανική άμυνα σε δυο σημεία. Μάταια, ο Ρόμελ προσπάθησε να συγκρατήσει το μέτωπο. Οι αντεπιθέσεις του, στις 27 και 28 Οκτωβρίου, αποκρούστηκαν, παρόλο που έριξε στη μάχη όλα του τα τανκς. Μεσάνυχτα, 1 Νοεμβρίου, οι Άγγλοι σήμαναν γενική επίθεση. Ο Ρόμελ πρόταξε τ’ άρματά του. Οι Άγγλοι απάντησαν με τα δικά τους άρματα. Ολόκληρη η μέρα 2 Νοεμβρίου εξελίχθηκε σε μάχη των τανκς. Το βράδυ, 260 Γερμανοϊταλικά άρματα μάχης κείτονταν καταστραμμένα. Νύχτα προς ξημέρωμα 3 Νοεμβρίου, ο Ρόμελ σήμανε γενική υποχώρηση. Το χωριό Ελ Αλαμέιν είχε πέσει στους συμμάχους.

Τις επόμενες ημέρες, οι Άγγλοι κυνήγησαν τους Γερμανούς. Στις 12 Νοεμβρίου, κανένας άνδρας του Ρόμελ δεν πατούσε το Αιγυπτιακό έδαφος. Στις 13, ο Μοντγκόμερι έμπαινε στο Τομπρούκ. Ο Ιανουάριος του 1943 βρήκε το Άφρικα Κορπ στριμωγμένο στην Τυνησία. Τον Φεβρουάριο, ο Ρόμελ οργάνωσε νέα αντεπίθεση. Χωρίς καύσιμα και ενισχύσεις, απέτυχε. Έφυγε στη Γερμανία. Στις 12 Μαΐου του 1943, ό,τι απέμενε από το Άφρικα Κορπ, κατέθεσε τα όπλα, ενώ στη Βόρεια Αφρική δρούσαν πια και αμερικανικά στρατεύματα. Ο Ιούνιος του 1944 βρήκε τον Ρόμελ να πολεμά στη Νορμανδία και να έχει μέσα του ξεκαθαρίσει ότι μόνη ελπίδα για τη Γερμανία ήταν να απαλλαγεί από τον Χίτλερ.

Στην Ανατολική Αφρική, η Αιθιοπία και η Σομαλία καλύπτουν όλη την έκταση της περιοχής, που ονομάζουμε «κέρας της Αφρικής». Στις 3 Οκτωβρίου του 1935, ο Μπενίτο Μουσολίνι κήρυξε τον πόλεμο κατά του βασιλιά της Αιθιοπίας, Χαϊλέ Σελασιέ. Τον Μάιο του 1935, η υποταγή της Αιθιοπίας είχε συντελεστεί. Τον Ιανουάριο του 1941, ολόκληρη η περιοχή της Αιθιοπίας (με την Ερυθραία) και της Σομαλίας ήταν ιταλική αποικία. Διοικητής στην αχανή αυτή έκταση διορίστηκε ο δούκας της Αόστης, ξάδερφος του βασιλιά της Ιταλίας. Διέθετε εκατό τάγματα. Ο Μουσολίνι του είχε πει ότι το ζήτημα της Αφρικής θα λυνόταν στην Ευρώπη.


Μετά τις Ιταλικές ήττες στην Κυρηναϊκή, οι Άγγλοι στράφηκαν στις ανατολικές κτήσεις της Ιταλίας. Στις 19 Ιανουαρίου του 1941, μια Αγγλοϊνδική φάλαγγα με επικεφαλής τον στρατηγό Πλατ πέρασε τα σύνορα του Αγγλοκρατούμενου Σουδάν και μπήκε στην Ερυθραία. Μια άλλη φάλαγγα, Αγγλονοτιοαφρικανική με επικεφαλής τον στρατηγό σερ Άλαν Κάνινγκαμ, πέρασε τα σύνορα της Κένυα και μπήκε στη Σομαλία. Στην Αιθιοπία, ο συνταγματάρχης Σάντφορντ ξεσήκωνε τους κατοίκους αναγγέλλοντας την επιστροφή του βασιλιά Χαϊλέ Σελασιέ. Η Αγγλική προέλαση ήταν σαρωτική. Στις 26 Φεβρουαρίου του 1941, οι Άγγλοι έμπαιναν στην πρωτεύουσα της Σομαλίας, Μογκαντίσου.

Ως το τέλος Μαρτίου, ολόκληρη η Σομαλία βρισκόταν κάτω από τον Αγγλικό έλεγχο. Τον Απρίλιο, η Ερυθραία και το μεγαλύτερο μέρος της Αιθιοπίας είχαν κατακτηθεί. Οι Άγγλοι μπήκαν στην πρωτεύουσα, Αντίς Αμπέμπα, στις 10 Απριλίου. Στις 18 Μαΐου του 1941, ο δούκας της Αόστης αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει. Η Ιταλία παραιτήθηκε και τυπικά από την Αιθιοπία το 1947 και στο ανεξάρτητο (από το 1945) κράτος επέστρεψε ο Χαϊλά Σελασιέ. Η Σομαλία ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη, το 1960.

 Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΛ ΑΛΑΜΕΙΝ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ 

Η Εκστρατεία της Βόρειας Αφρικής άρχισε το 1940. Οι Βρετανοί διατηρούσαν δυνάμεις στην Αίγυπτο από το 1882 και οι Ιταλοί στη Λιβύη από το 1912. Το Μαρόκο, η Αλγερία και η Τυνησία ανήκαν στους Γάλλους και στον πόλεμο τις κυβερνούσε το καθεστώς του Βισί. Όταν οι Ιταλοί βρέθηκαν σε δεινή θέση απέναντι στους Βρετανούς στην Κυρηναϊκή, έσπευσαν να τους βοηθήσουν οι Γερμανοί το 1941. Οι δυνάμεις του Άξονα ανάγκασαν τους Βρετανούς σε υποχώρηση μέχρι το Ελ Αλαμέιν, 90 χλμ. από την Αλεξάνδρεια.  Εκεί έλαβε μέρος, το 1942, μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Σύμμαχοι ανέκοψαν την προέλαση του εχθρού και στη συνέχεια τον ανάγκασαν να υποχωρήσει.

Η νίκη των Συμμάχων στη Μάχη του Ελ Αλαμέιν ήταν η πρώτη τους μεγάλη νίκη από την αρχή του πολέμου. Ο Άξονας δεν θα αποκτούσε ποτέ πρόσβαση στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής ούτε έλεγχο της Διώρυγας του Σουέζ. Μετά και την Επιχείρηση Πυρσός -τη συμμαχική απόβαση στη Γαλλική Βόρεια Αφρική- οι δυνάμεις του Άξονα, παγιδευμένες στην Τυνησία, θα μάχονταν σε δύο μέτωπα, έως την τελική τους ήττα, το 1943. Στο μεταξύ, έχοντας πολεμήσει στην Αφρική, οι Γερμανοί είχαν δώσει μία ανάσα στην ΕΣΣΔ, κάτι που αποτελούσε και στόχο των Συμμάχων. Με τη Βόρεια Αφρική πλέον υπό πλήρη συμμαχικό έλεγχο, όλα ήταν έτοιμα για την εισβολή στη Σικελία και την Ιταλική Εκστρατεία.

Προέλαση στην Έρημο

Η Βόρεια Αφρική έχει μεγάλη στρατηγική σημασία, επειδή ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος των συγκοινωνιών τριών ηπείρων. Για τον λόγο αυτό, στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε το θέατρο σημαντικών πολεμικών επιχειρήσεων, καθώς τόσο οι Σύμμαχοι όσο και οι Δυνάμεις του Άξονα διεκδίκησαν να την χρησιμοποιήσουν ως βάση και αφετηρία μελλοντικών στρατηγικών επιδιώξεων. Στο πλαίσιο αυτό, το πρώτο βήμα έκανε η Βρετανία. Τον Δεκέμβριο του 1940, επωφελούμενη της εμπλοκής της Ιταλίας στον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας, εισέβαλε στην Κυρηναϊκή που κατείχαν οι Ιταλοί και κατέλαβε τη Βεγγάζη.

Σε απάντηση, η Γερμανία απέστειλε ένα εκστρατευτικό σώμα, το Αφρικα Κορ, υπό τη διοίκηση του στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ για να ενισχύσει τους Ιταλούς συμμάχους της. Στο σημείο αυτό, το Βρετανικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής απέστειλε εκστρατευτικό σώμα στα Βαλκάνια για την ενίσχυση της Ελλάδας εναντίον του Άξονα. Εκμεταλλευόμενος αυτήν τη μείωση στη βρετανική στρατιωτική δύναμη, ο Ρόμελ αντεπιτέθηκε τον Απρίλιο του 1941, αναγκάζοντας τους Βρετανούς να αποχωρήσουν μέχρι τα σύνορα της Αιγύπτου, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την Αλεξάνδρεια. 


Τους επόμενους μήνες, οι βρετανικές δυνάμεις ενισχύθηκαν και τον Νοέμβριο του 1941 εξαπέλυσαν νέα επίθεση, λύνοντας την πολιορκία και απομακρύνοντας τα γερμανοϊταλικά στρατεύματα μέχρι τον κόλπο της Σύρτης. Η εξέλιξη αυτή όμως σύντομα ανακόπηκε γιατί οι ανάγκες του θεάτρου επιχειρήσεων της Άπω Ανατολής επέβαλαν νέα μείωση των Βρετανικών δυνάμεων στην Αίγυπτο. Τον Ιανουάριο του 1942, ο Ρόμελ αντεπιτέθηκε πάλι και μέχρι τις αρχές του Ιουλίου τα Γερμανοϊταλικά στρατεύματα εισήλθαν 160 χιλιόμετρα εντός του Αιγυπτιακού εδάφους, δημιουργώντας πανικό και χάος στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Την εποχή εκείνη, οι Σύμμαχοι αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα στην Ευρώπη. 

Η Γερμανική επιχείρηση Μπαρμπαρόσα είχε καθηλώσει τους Ρώσους, οι επιθέσεις των Γερμανικών υποβρυχίων στον Ατλαντικό προκαλούσαν σοβαρές δυσχέρειες στη Βρετανία και η δυτική Ευρώπη φαινόταν να βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο της Γερμανίας. Ως εκ τούτου, ο πόλεμος στη Βόρεια Αφρική θεωρείτο καθοριστικός.  Εάν ο Ρόμελ καταλάμβανε τη διώρυγα του Σουέζ, οι Σύμμαχοι θα έχαναν τη δυνατότητα να ανεφοδιάζονται. Η μόνη εναλλακτική διαδρομή ήταν μέσω της Νότιας Αφρικής, η οποία ήταν μεγαλύτερη και πολύ πιο επικίνδυνη λόγω των ιδιόμορφων καιρικών συνθηκών. Το ψυχολογικό πλήγμα της απώλειας του Σουέζ και της Βόρειας Αφρικής θα ήταν ανυπολόγιστο, ειδικά αφού θα έδινε στη Γερμανία ελεύθερη πρόσβαση στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής.

Ο κίνδυνος ολοκληρωτικής καταστροφής της Βρετανικής Στρατιάς και της καταλήψεως της Αιγύπτου από τον Άξονα αποτράπηκε την τελευταία στιγμή. Μετά από μάχες που κράτησαν όλο τον Ιούλιο, οι Σύμμαχοι κατάφεραν να ανακόψουν την προέλαση των Γερμανοϊταλικών δυνάμεων στο Ελ Αλαμέιν, σε απόσταση μόλις 90 χιλιομέτρων από την Αλεξάνδρεια. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες αντεπιθέσεις των Συμμάχων για να απομακρύνουν τον εχθρό χωρίς όμως αποτέλεσμα. Τελικά, στα τέλη Ιουλίου, με δεδομένη τη στασιμότητα που δημιουργήθηκε, τόσο οι Σύμμαχοι όσο και οι δυνάμεις του Άξονα ανέστειλαν τις επιχειρήσεις τους ώστε να ανεφοδιαστούν. Εν τω μεταξύ, ο Βρετανικός λαός άρχισε ήδη να χάνει το ηθικό του.

Ο Τσόρτσιλ γνώριζε ότι, αν δεν κατάφερνε σύντομα κάποια νίκη, θα αντιμετώπιζε την προοπτική ψήφου μη εμπιστοσύνης στη Βουλή. Έπρεπε λοιπόν να κρατήσει το Ελ Αλαμέιν οπωσδήποτε. Έτσι, αποφάσισε να αναδιοργανώσει το Αρχηγείο στο Κάιρο και τον Αύγουστο του 1942 αντικατέστησε τον Άγγλο στρατηγό Κλοντ Όχινλεκ με τον στρατηγό Μπέρναρντ Μοντγκόμερι. Ενώ οι Σύμμαχοι ανεφοδιάζονταν επαρκώς διαμέσου του Σουέζ και της Μεσογείου, ο Ρόμελ αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα. Με το Βερολίνο να επικεντρώνει τις ενέργειές του στο Ανατολικό Μέτωπο, ο Ρόμελ ελάμβανε μόνο το ένα τρίτο των εφοδίων που χρειαζόταν. 

Στα τέλη Αυγούστου, προκειμένου να αποτρέψει την περαιτέρω επιδείνωση του συσχετισμού δυνάμεων, αποφάσισε να επιτεθεί κατά των Συμμάχων ακόμη κι αν δεν ήταν καλά εξοπλισμένος. Η επίθεσή του, όμως, αποκρούστηκε και πάλι. Στο σημείο αυτό, ο Ρόμελ αρρώστησε και επέστρεψε στη Γερμανία για ανάρρωση. Γνώριζε καλά όμως ότι οι συμμαχικές δυνάμεις σύντομα θα ήταν αρκετά ισχυρές ώστε να επιτεθούν. Η μόνη του ελπίδα ήταν να κερδίσουν γρήγορα οι Γερμανικές δυνάμεις τη μάχη του Στάλινγκραντ και να προωθηθούν νότια προς τη Μέση Ανατολή. 


Προς αντιμετώπιση της απειλής αυτής, το Λονδίνο θα εξαναγκαζόταν να αποσπάσει μεγάλο αριθμό Βρετανικών δυνάμεων από το Αιγυπτιακό μέτωπο και να τις αποστείλει στο Ιράν, με αποτέλεσμα να αναβάλει κάθε επίθεση κατά του στρατού του. Παράλληλα, ο Ρόμμελ ήλπιζε να πείσει τον Χίτλερ να ενισχύσει τις δυνάμεις του ώστε να επιτευχθεί η προσδοκώμενη σύνδεση του Αφρικα Κορ με τα Γερμανικά στρατεύματα που προέλαυναν στη νότια Ρωσία, πετυχαίνοντας έτσι μια τελική νίκη επί των συμμαχικών δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Στις 23 Οκτωβρίου 1942, όμως, έχοντας ολοκληρώσει την προετοιμασία του, ο Μοντγκόμερι εξαπέλυσε τη μεγάλη επίθεσή του. Δύο ημέρες αργότερα, ο Ρόμμελ επέστρεψε και απάντησε με σφοδρές αντεπιθέσεις, χωρίς όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Εντός λίγων ημερών, συνειδητοποίησε ότι, λόγω έλλειψης καυσίμων, η μάχη ήταν χαμένη. Στις 2 Νοεμβρίου πρότεινε στον Χίτλερ την αναδίπλωση των δυνάμεών του, αλλά αυτός αρνήθηκε, διατάζοντάς τον να πολεμήσει μέχρις εσχάτων. Δύο μέρες αργότερα, επανέλαβε το αίτημά του και στις 5 Νοεμβρίου, χωρίς να περιμένει άλλο την απάντηση, διέταξε την υποχώρηση του Αφρικα Κορ. Η ραγδαία υποχώρηση που επακολούθησε είχε σοβαρότατες επιπτώσεις για τις ιταλικές μονάδες, οι οποίες είχαν εγκαταλειφθεί στην έρημο χωρίς εφόδια και τροφή, με αποτέλεσμα είτε να διαλυθούν είτε να παραδοθούν. Τα Γερμανικά στρατεύματα συνέχισαν να υποχωρούν και τον Μάιο του 1943 παραδόθηκαν και αυτά. 

Η μάχη του Ελ Αλαμέιν υπήρξε η πρώτη αποφασιστική νίκη των Συμμάχων και έθεσε τέλος στις προσδοκίες του Άξονα να καταλάβει την Αίγυπτο, να ελέγξει τη διώρυγα του Σουέζ και να αποκτήσει πρόσβαση στις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής. Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Τσόρτσιλ: «Πριν από το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια νίκη. Μετά το Ελ Αλαμέιν δεν είχαμε ποτέ μια ήττα».

Οι Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις της Ελληνικής Ταξιαρχίας

Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τα Γερμανικά στρατεύματα, η Ελληνική κυβέρνηση εγκαταστάθηκε στο Κάιρο. Επειδή όμως οι Αιγύπτιοι διατηρούσαν ουδετερότητα στα πρώτα έτη του πολέμου, της ζητήθηκε να αποχωρήσει για να μη δημιουργηθεί ρήξη με το Βερολίνο. Πριν από την αποχώρησή της για το Λονδίνο, η Ελληνική κυβέρνηση συγκρότησε το «Αρχηγείο Βασιλικού Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής», με αρχηγό τον αντιστράτηγο Εμμανουήλ Τζανακάκη και έδρα το Κάιρο. Υπό την εποπτεία του, σύντομα συγκροτήθηκε ο Ελληνικός Στρατός της Μέσης Ανατολής, απαρτιζόμενος από αξιωματικούς και στρατευσίμους που διέφυγαν από την Ελλάδα. Ένα τμήμα του στρατού αυτού συμμετείχε στη μάχη του Ελ Αλαμέιν.

Στρατηγικοί Στόχοι

Από την αρχή, βασική στρατηγική της Ελληνικής κυβερνήσεως ήταν να εξασφαλίσει τη συμμετοχή Ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Συμμάχων εναντίον του Άξονα. Έτσι, θα διατηρούσε την αίγλη που είχε αποκτήσει ο Ελληνικός στρατός από τον νικηφόρο αγώνα στη Βόρεια Ήπειρο και την ηρωική του αντίσταση στην Κρήτη. Παράλληλα, θα συντηρούσε την ελπίδα του Ελληνικού έθνους για απελευθέρωση. Τέλος, θα αποτελούσε ισχυρό χαρτί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μετά τη λήξη του πολέμου, για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων. Έπειτα από αλλεπάλληλες οχλήσεις της Ελληνικής πλευράς, το Λονδίνο τελικά ανταποκρίθηκε. 


Σε πρώτη φάση αποφασίσθηκε η μεταφορά της 1ης Ελληνικής Ταξιαρχίας από τη Συρία στην Αίγυπτο και η χρησιμοποίησή της στη δεύτερη γραμμή του μετώπου που προάσπιζε το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Η Ελληνική κυβέρνηση όμως συνέχισε να πιέζει για την άμεση συμμετοχή Ελληνικών στρατευμάτων στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Τελικά, προκειμένου να εξασφαλίσει νίκη κατά του Ρόμελ, ο Τσόρτσιλ ενέκρινε τον Αύγουστο του 1942 την αποστολή της Ταξιαρχίας στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Στις 7 Σεπτεμβρίου, αυτή τέθηκε υπό την 50ή Βρετανική Μεραρχία που είχε αναλάβει την προάσπιση της βόρειας περιοχής του Δέλτα και η αποστολή της ήταν να αμυνθεί της τοποθεσίας νότια της λίμνης Μαριούτ.

Η Ταξιαρχία παρέμεινε εκεί μέχρι την εκδήλωση της μεγάλης συμμαχικής επίθεσης στο Ελ Αλαμέιν. Μετά τις 5 Νοεμβρίου, συμμετείχε στην καταδίωξη του εχθρού στον τομέα της και ανέλαβε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Ελ Αλαμέιν. Στις 18 Δεκεμβρίου, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διέταξε την Ελληνική Ταξιαρχία να αποχωρήσει από τη ζώνη των επιχειρήσεων και να επιστρέψει στην Αίγυπτο. Δύο είναι οι λόγοι που πιθανολογούνται να οδήγησαν στην απόφαση αυτή. 

- Πρώτον, δεδομένου ότι οι Σύμμαχοι σχεδίαζαν μελλοντικές αποβάσεις σε διάφορα σημεία της Μεσογείου, η επιστροφή της Ταξιαρχίας στο Σουέζ προφανώς αποσκοπούσε στην κατάλληλη προετοιμασία της για απόβαση σε Ελληνικό έδαφος. 

- Δεύτερον, στις αρχές Δεκεμβρίου, η Βρετανία, οι ΗΠΑ και η Ρωσία ανακοίνωσαν την απόφασή τους να εγγυηθούν, μετά τη λήξη του πολέμου, την ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση του Αλβανικού λαού και την εδαφική ακεραιότητα της Αλβανίας. 

Οι δηλώσεις αυτές φυσικά προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στις τάξεις της Ταξιαρχίας, γιατί έθιγαν άμεσα τις κατοχυρωμένες εθνικές διεκδικήσεις στη Βόρεια Ήπειρο. Η αγανάκτηση και δυσαρέσκεια των ανδρών της Ταξιαρχίας χαρακτηρίσθηκε από τους Βρετανούς ως ανάμειξη του στρατού στην πολιτική και μείωση της μαχητικότητάς της σε βαθμό που να επιβάλλεται η απομάκρυνσή της από το μέτωπο.

 ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΟΥ ''ΛΕΟΝΤΑ''

Στα­ τέ­λη Νοεμβρίου του­ 1943, ο Ρό­μμε­λ τοποθετείται επικεφαλής της Ομάδας Στρατιών Β', που επιτηρεί τα παράλια της Δυτικής Ευρώπης, με αποστολή να τις καταστήσει απρόσβλητες απέναντι στην επερχόμενη συμμαχική απόβαση. Ο Στρατάρχης έχει επίγνωση του δυσχερέστατου έργου που έχει αναλάβει. Διατάσσει την κατασκευή οχυρωμένων θέσεων, την πόντιση ναρκών, την κατασκευή αντιαρματικών και αντιαποβατικών εμποδίων. Δυστυχώς, τα απόλυτα σωστά μέτρα που ήθελε να λάβει δεν έγινε δυνατό να υλοποιηθούν: 


Το τσιμέντο χρησιμοποιήθηκε για τις βάσεις του Πεενεμούντε (εκτόξευση των V2), οι εκρηκτικές ύλες είναι ανεπαρκείς για την κατασκευή του απαιτουμένου αριθμού ναρκών, για τα αντιαρματικά εμπόδια λείπουν τα κατάλληλα μέταλλα. Ο Ρόμελ γνωρίζει πόσο εύθραυστο είναι το μέτωπο που υπερασπίζεται, όσο και αν ο Φύρερ επιμένει να το αποκαλεί «τείχος του Ατλαντικού». Ή­δη, ο πο­λιτικό­ς­ στρ­α­τιωτικό­ς«Ορ­γα­νισμό­ς Τοντ» κα­τα­σκε­ύ­α­ζε­ με­ α­ρ­γού­ς ρ­υθμού­ς το «Τε­ί­­χος στον Α­τλα­ντικό­». Μό­νο οι να­υτικέ­ς βά­σε­ις στον Α­τλα­ντικό­ ε­ί­χα­ν ολοκληρ­ω­θε­ί­. Ξε­κί­νησε­ α­κού­ρ­α­στα­ πε­ρ­ιοδε­ί­α­ των α­κτώ­ν, δί­νοντα­ς λεπτομε­ρ­ε­ί­ς οδηγί­ε­ς για­ τα­ μέ­τρ­α­ οχύ­ρ­ωσης. Ό­που έ­λε­ιπα­ν υλικά­, α­να­πληρ­ώ­νοντα­ν με­ τε­χνά­σμα­τά­ του, ό­πως τα­ κωλύ­μα­τα­ «Σπα­ρ­ά­γγια­» κα­τά­ των α­ε­ρ­α­ποβά­σε­ων. 

Δια­πί­στωνε­, ό­μως, έ­να­ κε­νό­ στις σχέ­σε­ις με­τα­ξύ­ του Στρ­α­τού­ στο μέ­τωπο κα­ι της OKW κα­ι των ά­λλων δυνά­με­ων (λοιπώ­ν Κλά­δων των ΕΔ, Ες­Ες κα­ι πολιτικώ­ν ορ­γα­νισμώ­ν). Τα­ πε­ρ­ισσό­­τε­ρ­α­ μέ­σα­ ε­ί­χα­ν δια­τε­θε­ί­ στο Α­να­τολικό­ Μέ­τωπο, ε­νώ­ η στρ­α­τιωτική διοί­κηση δια­σκέ­δα­ζε­ στο Πα­ρ­ί­σι. Ταυτόχρονα εμπλέκεται σε μια διαφωνία με τον προϊστάμενό του, Στρατάρχη Γκερντ φον Ρούντστεντ, σχετικά με τη χρήση των πολύτιμων τεθωρακισμένων εφεδρειών. Ο Ρόμμελ, με βάση την εμπειρία του από την Αφρική και την εκεί αεροπορική κυριαρχία των Συμμάχων, τα θέλει κοντά στην ακτή, ενώ ο Ρούντστεντ, ακολουθώντας το κλασικό δόγμα, τα θέλει συγκεντρωμένα στην ενδοχώρα, ώστε να εξαπολύσουν συγκεντρωτική αντεπίθεση κατά του συμμαχικού προγεφυρώματος.

Ο Χίτλερ συντάσσεται με τον Ρούντστεντ. Ο Ρόμμελ όμως διαπράττει και ένα σημαντικότατο στρατηγικό σφάλμα: από κοινού με το Γερμανικό επιτελείο, περιμένει την απόβαση στο Καλαί, το στενότερο σημείο της Μάγχης, και όχι στη Νορμανδία, όπου το πυροβολικό δεν επαρκεί και τα περισσότερα τάγματα που τον επανδρώνουν είτε στελεχώνονται από υπερήλικες ή ασθενείς εφέδρους είτε είναι τάγματα «Ανατολικών στρατευμάτων» (Osttruppen) αμφίβολης αξίας. Την 31 Δε­κεμβρίου του 1943, του α­να­τέ­θηκε­ πα­ρ­ά­λ­ληλα­ η Διοί­κηση της 2ης Ομά­δα­ς Στρ­α­τιώ­ν, υπό­ τις δια­τα­γέ­ς του Στρ­α­τά­ρ­χη Φον Ρού­ν­στε­ντ. Μά­τα­ια­ πα­ρ­α­κα­λού­σε­ το Χί­τλε­ρ­ κα­ι την OKW να­ του εκχωρ­ήσουν τις α­ρ­μοδιό­­τητε­ς που έ­πρ­ε­πε­ να­ δια­θέ­τε­ι ο διοικητής του θε­ά­τρ­ου.

Οι Να­ζιστικέ­ς Υπηρ­ε­σί­ε­ς Πληρ­οφορ­ιώ­ν α­πέ­τυχα­ν να­ πρ­οσδιορ­ί­σουν το χώ­ρ­ο της συμμα­χικής α­πό­βα­σης. Ό­τα­ν α­υτή εκδηλώ­θηκε­ την 6 Ι­ουν 1944, δε­ν θέ­λησα­ν να­ α­ποδε­χθού­ν ό­τι η Νορ­μα­νδί­α­ α­ποτε­λού­σε­ την κύ­ρ­ια­ ­ κα­ι μονα­δική ό­πως α­ποδε­ί­χθηκε­ ­ πρ­οσπά­θε­ια­. Ο Γκα­ί­ρ­ιγκ (Α­ρ­χηγό­ς της Luftwaffe) βρ­ί­σκοντα­ν μα­ζί­ με­ το Χί­τλε­ρ­ 3000 χλμ. α­να­τολικά­, στη «Φωλιά­ του Λύ­κου» στην Α­να­τολική Πρ­ωσί­α­. Ο Α­ρ­χηγό­ς του Να­υ­τικού­, Ρα­ί­ντε­ρ­ έ­δρ­ε­υε­ στο Βε­ρ­ολί­νο με­ α­ντιπρ­ό­σωπο στο Πα­ρ­ί­σι. Δια­τηρ­ού­σα­ν ζηλό­τυπα­ για­ τους ε­α­υτού­ς τους την α­πό­­λυτη ε­ξουσί­α­ ε­πί­ των δυνά­με­ώ­ν τους στη ζώ­νη ε­υθύ­νης του Ρό­μμε­λ. Η OKW δε­ν ε­πέ­τρ­ε­ψε­ τη με­τα­κί­νηση των δυνά­με­ων α­πό­ το Κα­λα­ί­, από­ φό­βο ε­ισβολής α­πό­ την α­νύ­πα­ρ­κτη 3η Στρ­α­τιά­ του Πά­ττον.

Ο Χί­μλε­ρ­ δε­ν ε­κχώ­ρ­ησε­ τη διοί­κηση των Τε­θωρ­α­κισμέ­νων των Ες­Ες. Το Να­υ­τικό­ δε­ν μπό­ρ­ε­σε­ να­ χρ­ησιμοποιήσε­ι τα­ νέ­α­ υποβρ­ύ­χιά­ του, ε­νώ­ η Α­ε­ρ­οπορ­ί­α­ ήτα­ν α­νύ­πα­ρ­κτη α­φήνοντα­ς στους Συμμά­χους την α­πό­λυτη υπε­ρ­οχή. Α­πό­ ιστορ­ική σύ­μπτωση, ό­πως κα­ι στο Ελ Α­λα­μέ­ιν, ο Ρό­μμε­λ βρ­ισκό­τα­ν με­ ά­δε­ια­ στη Γε­ρ­μα­νί­α­ τη στιγμή της ε­πί­θε­σης. Ό­τα­ν έ­φθα­σε­ στο μέ­τωπο, δια­πί­στωσε­ ό­τι η κα­τά­στα­ση ήτα­ν δυσμε­νής, το πρ­ο­ γε­φύ­ρ­ωμα­ των Συμμά­χων ε­ί­χε­ στα­θε­ρ­ο­ποιηθε­ί­ κα­ι οι οχυρ­ώ­σε­ις του «Τε­ί­χους του Α­τλα­ντικού­» δε­ν ά­ντε­ξα­ν ού­τε­ μια­ ημέ­ρ­α­, λό­γω υπέ­ρ­βα­σης α­πό­ α­ε­ρ­οκί­νητε­ς δυνά­με­ις. Έτσι προσπά­θησε­ να­ φρ­ά­ξε­ι το δρ­ό­μο με­ μό­νε­ς τις δυνά­με­ις της 2ης Ομά­δα­ς Στρ­α­τιώ­ν. 


Η μοί­ρ­α­, ό­μως, έ­με­λλε­ να­ ε­ί­να­ι α­υτή που θα­ σφρ­ά­γιζε­ το τέ­λος. Εν τέλει, η συμμαχική απόβαση λαμβάνει χώρα στις 6 Ιουνίου 1944 (D-Day), ενώ ο Ρόμμελ είναι σε άδεια στη Γερμανία. Επιστρέφει αμέσως και διευθύνει με σχετική επιτυχία τις αμυντικές μάχες, αλλά η εξάλειψη του προγεφυρώματος είναι ανέφικτη. Επιστρ­έ­φοντα­ς α­πό­ το μέ­τωπο την 17 Ι­ουλ 1944, ο Ρό­μμε­λ τρ­α­υμα­τί­σθηκε­ στη βά­ση του κρ­α­νί­ου, ό­τα­ν το ό­χημα­, ό­που ε­πέ­βα­ι­νε­, βλήθηκε­ α­πό­ κα­τα­διωκτικό­ των ΗΠΑ­, α­να­τρ­ά­πηκε­ σε­ ένα­ χα­ντά­κι κα­ι ο οδηγό­ς του σκοτώ­θηκε­. Ο ί­διος ο Ρό­μμε­λ δια­κο­μί­στηκε­ στο Χέ­ρ­λιγκε­ν με­τά­ τη ρ­α­γδα­ί­α­ πρ­οέ­λα­ση των Συμμά­χων. Λίγες μέρες μετά, στις 20 Ιουλίου, γίνεται απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ.

Εκτελεστής είναι ο συνταγματάρχης Κλάους φον Στάουφενμπεργκ, στη συνωμοσία, όμως, που έχει εξυφανθεί, συμμετέχουν και αρκετοί αξιωματικοί κοντά στον Ρόμελ, όπως ο επιτελάρχης του Χανς Σπάιντελ (Hans Speidel). Η εμπλοκή του Ρόμελ στην συνωμοσία είναι ακόμα αντικείμενο διχογνωμιών: παρότι ο ίδιος είχε γίνει επικριτικός για το ναζιστικό καθεστώς, και είχε έντονες διαμάχες με τον Χίτλερ σχετικά με την διεύθυνση του πολέμου, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι είχε μυηθεί στη συνωμοσία, αν και πιθανότατα, όπως και πολλοί άλλοι ανώτατοι αξιωματικοί, γνώριζε την ύπαρξή της. Ως ο πιο γνωστός και σεβαστός ακόμα και στους Συμμάχους Γερμανός στρατηγός όμως, προοριζόταν από τους συνωμότες για την θέση του προέδρου του Ράιχ. 

Η απόπειρα αποτυγχάνει και η Γκεστάπο αναλαμβάνει την εξιχνίασή της. Παρά την έλλειψη στοιχείων κατά του Ρόμμελ, αρκετά ανώτατα στελέχη του ναζιστικού καθεστώτος, όπως ο Μάρτιν Μπόρμαν, τον υποπτεύονται, και το στρατοδικείο που θα εξετάσει την υπόθεσή του είναι στελεχωμένο με αντιπάλους του, και τον παραπέμπει στο διαβόητο "λαϊκό δικαστήριο". Ο Ρόμμελ όμως, ήρωας στα μάτια του Γερμανικού λαού, δεν είναι δυνατό να περάσει από δημόσια δίκη για προδοσία. Την 8 Α­υγούστου τέ­θηκε­ σε­ κα­τ’ οί­κον πε­ρ­ιορ­ισμό­. Το κα­θε­στώ­ς φοβό­τα­ν ό­τι μια­ δί­κη, έ­στω κα­ι στημέ­νη ό­πως έ­γινε­ για­ τους ά­λλους συνωμό­τε­ς, ί­σως να­ α­ποσά­­θρ­ωνε­ πε­ρ­ισσό­τε­ρ­ο τον ε­τοιμό­ρ­ρ­οπο Να­­ζισμό­.

Ο Χίτλερ του προσφέρει εναλλακτική λύση, στέλνοντας δύο στρατηγούς με μια επιστολή του και μια κάψουλα στο Χέρλιγκεν, όπου ο Στρατάρχης ανάρρωνε από το σοβαρό τραυματισμό του στη Γαλλία: Να θέσει ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, με αντάλλαγμα να μη κινδυνεύσουν με αντίποινα η σύζυγός του και ο γιος τους. Ο Ρόμελ, στα­θμί­ζοντα­ς την κα­τά­στα­ση, πρ­οτί­μησε­ το «δρ­ό­μο του Σωκρ­ά­τους», δέχεται και στις 14 Οκτωβρίου 1944, σε ηλικία 52 ετών, καταπίνει μια κάψουλα υδροκυανίου. Κηδε­ύ­τηκε­ με τιμές ήρωα πολέμου στο Χέρλινγκεν (Herrlingen), α­λλά­ στην τε­λε­τή δε­ν πα­ρ­έ­στη κα­νέ­να­ς δια­κε­­κρ­ιμέ­νος Να­ζιστής.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΩΡΕΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΡΟΜΕΛ 

Μια επιστολή, γραμμένη από τον Μάνφρεντ Ρόμελ, γιο του στρατάρχη Έρβιν Ρόμελ,αποκαλύπτει τις τελευταίες ώρες του διαβόητου στρατιωτικού που έμεινε στην ιστορία ως η «Αλεπού της Ερήμου». Το γράμμα, που συνέγραψε ο, τότε 15χρονος, Μάνφρεντ, πουλήθηκε σε δημοπρασία αντικειμένων σχετικών με το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η επιστολή έχει ημερομηνία 27 Απριλίου 1945, σχεδόν έξι μήνες μετά την αυτοκτονία του Ρόμελ, και ο νεαρός Μάνφρεντ αναγκάστηκε να τη συγγράψει μετά από την πίεση των Συμμαχικών Δυνάμεων στις οποίες είχε παραδοθεί και οι οποίες είχαν νικήσει τον πόλεμο.


«Στις 12 το μεσημέρι ο πατέρας μου δέχτηκε στο σπίτι δυο στρατηγούς. Μετά από τρία τέταρτα της ώρας, ο πατέρας μου βγήκε από το δωμάτιο, λέγοντας μου πως ο Αδόλφος Χίτλερ του είχε δώσει την επιλογή είτε να αυτοκτονήσει με δηλητήριο, είτε να συλληφθεί και να προσαχθεί σε λαϊκή δίκη. Ο Χίτλερ τον διαβεβαίωσε πως, αν αποφάσιζε να θέσει ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, θα φρόντιζε για την οικογένειά του. Μου είπε αντίο, φορώντας τη στρατιωτική του ενδυμασία και μπήκε σε ένα αυτοκίνητο, μαζί με τους άλλους δυο στρατηγούς. Κάθισε στο πίσω κάθισμα και το αυτοκίνητο έφυγε. 

Μετά από 15 λεπτά λάβαμε ένα τηλεφώνημα πως ο πατέρας μου είχε πεθάνει από εγκεφαλική αποπληξία», γράφει η επιστολή του Μάνφρεντ Ρόμελ, που προσθέτει πως «κατά την τελευταία συζήτηση που είχα με τον πατέρα μου, μου είχε πει πως ο Χίτλερ τον θεωρούσε ύποπτο για τη συμμετοχή του στην απόπειρα δολοφονίας εναντίον του (Φίρερ) στις 20 Ιουλίου (1944)». Στις 20 Ιουλίου 1944 έγινε μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ από τον συνταγματάρχη Κλάους φον Στάουφενμπεργκ. Η Γκεστάπο, που ανέλαβε την εξιχνίασή της, θεώρησε πως αν και ο Ρόμελ δεν συμμετείχε στη συνωμοσία, κατόπιν θα συμμαχούσε με την ομάδα των αξιωματικών γύρω από τον φον Στάουφενμπεργκ, σε περίπτωση που ο Φίρερ έπεφτε νεκρός.

Ο Ρόμελ κατηγορήθηκε ότι γνώριζε τα σχέδια της απόπειρας και ο Χίτλερ του έστειλε δύο έμπιστους στρατηγούς τους με μια επιστολή του στο σπίτι του στο Χέρλινγκεν, δίνοντας του την εξής επιλογή: είτε να δεχθεί να περάσει από δημόσια δίκη, ενώπιον «λαϊκού δικαστηρίου», είτε να θέσει ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, με αντάλλαγμα να μην αποκαλυφθεί μελλοντικά ο ρόλος του στη συνομωσία.

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΡΟΜΕΛ Ο ΑΘΕΡΑΠΕΥΤΑ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟΣ 

Η "Αλεπού της Ερήμου", ο στρατάρχης του Γ' Ράιχ Έρβιν Ρόμμελ που πολέμησε αμείλικτα τις συμμαχικές δυνάμεις στη Βόρεια Αφρική κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν αθεράπευτα... ρομαντικός, όπως αποδεικνύουν οι ερωτικές επιστολές του, αποσπάσματα των οποίων δημοσιεύτηκαν σε μια Γερμανική εφημερίδα. Το 1910, όταν ο Ρόμμελ ήταν ακόμη χαμηλόβαθμος στρατιώτης, ερωτεύτηκε μια 18χρονη, την Βαλμπούργκα Στέμερ από το Βάινγκαρτεν της νότιας Γερμανίας. Ο μελλοντικός στρατηγός έπνιξε την αγαπημένη του στα γράμματα όταν αναγκάστηκε να φύγει από την περιοχή λόγω δουλειάς.

 "Είμαι σε τόσο καλή διάθεση, αγαπημένη, σφύζω από ζωή και χαρά επειδή κι εσύ νοιάζεσαι για μένα" έγραψε σε μία από τις επιστολές αυτές, σύμφωνα με την εφημερίδα Bild. "Πιθανότατα θα πάρω άδεια στις αρχές Ιουλίου. Θα μπορούσα να έρθω στο Βάινγκαρτεν για οκτώ ημέρες. Τρυφερά φιλιά και χαιρετισμούς, ο αιώνια αγαπημένος σου Έρβιν", συνεχίζει η επιστολή. Ο Ρόμμελ κέρδισε το σεβασμό των συμμαχικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στη Βόρεια Αφρική. Οι ικανότητές του στη διοίκηση και τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούσε για να ξεγελά τον εχθρό του χάρισαν το παρατσούκλι "Αλεπού της Ερήμου". Οι επιστολές αυτές ανήκουν στον εγγονό του Ρόμμελ, τον Γιόζεφ Παν. 


Η μητέρα του, η Γκέρτρουντ, ήταν το νόθο παιδί που απέκτησε ο στρατάρχης από τη σχέση του με τη Βαλμπούργκα. Όταν γεννήθηκε η Γκέρτρουντ ο Ρόμμελ είχε ήδη γνωρίσει μια άλλη γυναίκα, τη Λούσι Μόλιν, την οποία αργότερα παντρεύτηκε. Τη χρονιά που γεννήθηκε ο γιος του Ρόμμελ και της Λούσι, το 1928, η Βαλμπούργκα αυτοκτόνησε.  Ωστόσο ο στρατάρχης διατήρησε την επαφή με την κόρη του. "Φρόντισε με αγάπη τη μητέρα μου. Συχνά την έπαιρνε μαζί του σε επίσημα ταξίδια και την προσκαλούσε στο σπίτι του", είπε ο Παν που είναι μανάβης στη Βαυαρία.

ΕΡΒΙΝ ΡΟΜΕΛ Ο ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΟΣ 

Υπάρχουν πολλοί μύθοι γύρω από τον στρατάρχη Έρβιν Ρόμμελ, ο οποίος εξακολουθεί να συναρπάζει. Ήταν αφοσιωμένος στον Χίτλερ ή μήπως αντιστασιακός; Τι γνώριζε ο Ρόμμελ για την απόπειρα της 20ης Ιουλίου του 1944; Και ποια στάση τηρούσε απέναντι στην ομάδα αντιστασιακών εντός του στρατεύματος με αρχηγό τον φον Στάουφενμπεργκ; Επί δεκαετίες οι ιστορικοί αναζητούν απαντήσεις σ΄ αυτά τα ερωτήματα. «Η Αλεπού της ερήμου», όπως έγινε γνωστός ο Έρβιν Ρόμμελ, εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να συναρπάζει τους Γερμανούς. Τελικά αμφισβητούσε τον Χίτλερ, ή όχι;

Δεν υπάρχει συνεπώς μόνο μια, αλλά πολλές ερμηνείες της προσωπικότητας του Έρβιν Ρόμμελ, οι οποίες διατηρούν όλες την ισχύ τους, όσο δεν υπάρχουν αποδείξεις προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αν και ο Ρόμμελ δεν συμμετείχε στα σχέδια για την απόπειρα κατά του Χίτλερ, υπάρχει η υπόνοια ότι θα συμμαχούσε με την ομάδα των αξιωματικών γύρω από τον φον Στάουφενμπεργκ, σε περίπτωση που εκείνοι σκότωναν τον Χίτλερ. Ως γνωστόν η απόπειρα απέτυχε και οι συνωμότες εκτελέστηκαν. Ο Ρόμμελ κατηγορήθηκε ότι γνώριζε τα σχέδια της απόπειρας και ουσιαστικά εξαναγκάστηκε στην αυτοκτονία στις 14 Οκτωβρίου του 1944. 

Η ιστορικός Κορνέλια Χεχτ υποθέτει ότι η στάση του Έρβιν Ρόμμελ αντικατοπτρίζει τη συμπεριφορά πολλών Γερμανών απέναντι στο καθεστώς. «Από τη μια υπήρχε έναν ενθουσιασμός για τον Χίτλερ και τους εθνικοσοσιαλιστές και από την άλλη υπήρχε η ηθική αδιαφορία», υπογραμμίζει η Γερμανίδα ιστορικός.

ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ 

Ο μονά­κρ­ιβος γιος του, Μά­νφρ­ε­ντ Ρό­μ­με­λ, γε­ννήθηκε­ το 1928 κα­ι, με­τά­ τον πό­λε­­μο, έ­γινε­ πολιτικό­ς της Δυτικής Γε­ρ­μα­νί­α­ς κα­ι δια­τέ­λε­σε­ Δήμα­ρ­χος της Στουτγά­ρ­δης. Α­πό­ τους συνε­ρ­γά­τε­ς του, ο Επιτε­λά­ρ­χης του, Στρ­α­τηγό­ς Γκά­ουζε­, έ­γινε­ Γε­νικό­ς Επιθε­ωρ­ητής των Ενό­πλων Δυνά­με­ων κα­ι ο Να­υτικό­ς Σύ­μβουλό­ς του, Να­ύ­α­ρ­χος Ρού­γκε­, Επιθε­ωρ­ητής του Να­υτικού­ της Δυτικής Γε­ρ­μα­νί­α­ς. Ο τε­λε­υτα­ί­ος έ­γρ­α­ψε­ κα­ι βιβλί­ο για­ το «Ρό­μμε­λ στη Νορ­μα­νδί­α­». Οι σκέ­ψε­ις του Ρό­μμε­λ δημοσιε­ύ­θηκα­ν το 1950 α­πό­ τη γυνα­ί­κα­ του κα­ι τον Φρ­ιτς Μπά­γε­ρ­λε­ϊ­ν με­ τον τί­τλο «Krieg ohne Hass (Πό­λε­μος χωρ­ί­ς Μί­σος)».


ΕΡΒΙΝ ΡΟΜΕΛ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 

1891: Γεννιέται στο Heidenheim.

1915: Απονομή του Σιδηρού Σταυρού Πρώτης και Δεύτερης Τάξης για ανδρεία.

1917: Ιταλικό Μέτωπο-Καπορέτο. Για τη δράση του στο ιταλικό μέτωπο του απονεμήθηκε το "Pour Le Merite" και προήχθη στο βαθμό του λοχαγού.

1929: Έγραψε και δημοσίευσε το βιβλίο του "Επιθέσεις Πεζικού"

1939: Ανέλαβε τη διοίκηση της σωματοφυλακής του Adolf  Hitler κατά τη διάρκεια της Πολωνικής εκστρατείας.

1940: Ανέλαβε τη διοίκηση της 7ης TΘM.

1941: Ανέλαβε διοικητής του Deutsches Afrika Korps. Κατάληψη Λιβύης.

1942: Κατάληψη Τομπρούκ. Προήχθη στο βαθμό του Στρατάρχη, ο νεότερος στο Γερμανικό στρατό.

1943: Μάχη στο πέρασμα Κάσεριν (Casserin Pass). Tου απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών με φύλλα δρυός, σπαθιά και διαμάντια.

1944: Διοικητής της Ομάδας Στρατιών B στο Δυτικό Μέτωπο. Μάχη της Νορμανδίας 17 Ιουλίου

1944: Τραυματίζεται από εναέρια επίθεση.

1944: 14 Οκτωβρίου Αυτοκτονία.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 














(Κάντε κλικ στις φωτογραφίες για μεγέθυνση)




ΠΗΓΕΣ :

(1) :

(2) :

(3) :

(4) :

(5) :

(6) :

(7) :

(8) :

(9) :

(10) :



στις

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου